Setswana | Tona Barbara Creecy: 2022/2023 Tlhopho ya Tekanyetsokabo – Kokoanobosetšhaba (NA)

Setswana | Tona Barbara Creecy: 2022/2023 Tlhopho ya Tekanyetsokabo – Kokoanobosetšhaba (NA)
18 May 2022

Monnasetulo yo o Tlotlegang wa Ntlo;
MotlatsaTona wa Rona Moh Makhotso Sotyu;
Monnasetulo yo o tlotlegang Moh Faith Muthambi le Maloko a Komiti;
Bannasetulo ba Ditheo tse di Begelang DFFE;
Mokaedikakaretso, Moh Nomfundo Tshabalala;
DiCEO tsa Ditheo tsa rona tsa Puso;
Bomme le borre

Dumelang

Ka bosigo jwa Moranang 11 Mohumagadi Thembisa Nomlala wa Enviro Champ yo o tswang kwa Lefelong la Baipei la Quarry Road West kwa Toropokgolo ya eThekwini, O ne a eme ka fa gare ga metsi a morwalela a mo fitlha mo thekeng a tlamparetse setlogolwana sa gagwe, a leka go falosa baagi le ena.

Ka go dirisa tshedimosetso e e tswang mo Thulaganyong ya Temoso ya Gale ya Molwalela e e gokaganeng le sathalaete, ene le ba bangwe ba Enviro Champs ba ne ba kgona go falosa botlhe kwa ntle ga a le mongwe, fa Noka ya Palmiet e ne e gogola magae a 450 mo setšhabeng sa gagwe.

Maitemogelo a gagwe a a manokonoko a bosigo joo jo bo boitshegang bo supa matlhotlhapelo a batho fa pele ga Lekoko la Boditšhaba la bo 6 ka ga pegelo ya Phetogo ya Tlelaemete. Tokamane e ya dikarolo di le tharo e tiisa matlhotlhapelo a a tlhotlhelediwa ke phetogo ya tlelaemete e le matshotsetsi a magolo thata mo bathong, diikonomi le lefatshe gompieno.

Pogisego ya baagi ba kwa mafelong a baipei a Quarry Road West e bontsha boammaaruri jo bo nopolwang gantsi jwa gore basadi le bana bogolo, ba ba tshelang mo maemong humanego, ba mo tlalelong ya phetogo ya tlelaemete go feta.

Fela Moh Nomlala le batho ba gagwe ba Enviro Champs ba ba mo Lenaaneng la Tsamaiso ya Phetogo ya Riverine, ba na le molaetsa o o botlhokwa le o o maatla go rona: ditšhaba tse di mo tlalelong ga di a tshwanela go tlhoka maatla gotlhelele mo Phetogong ya Tlelaemete.

Go na le gore go nne le bolekane, jo bo jaaka jo, jo bo akaretsang Setšhaba sa Quarry Road West, Toropokgolo ya eThekwini, le Unibesithi ya Kwazulu Natal bo ka nna le seabe se se botlhokwa mo go ageng kgotlhelelo ya tlelaemete mo ditšhabeng tse di mo tlalelong.

Jaaka re lebane le bonako jwa kotsi ya tlelaemete, kgotlhelelo ya tlelaemete e tla tlhoka go agiwa go ralala thulaganyo mme tlhokomelo e e kgethegileng e tshwanetse go newa bogolosegolo batho, malapa le ditšhaba tse di mo tlalelong.

Tiro ya gajaana ka Khomišene ya ga Poresidente ya Tlelaemete go tshegetsa go tlhola mmogo Letlhomeso le le Siameng la Phetogo la Aforikaborwa e gatelela go re bolelela gore mongwe le mongwe yo o amegileng o tshwanetse go nna karolo ya tlhagisa ditharabololo; go tshwanetse go nna le kabo e e lekalekanang ya dikotsi le ditšhono gore badiri ba ba mo tlalelong le ditšhaba di nne le morwalo wa phetogo mme tsweletso e ka atlega fela fa e re thusa ka maitlhomomagolo a tlhabololo, ona ke, go akarediwa mo ikonoming, tirong le go aga loago le le lekanang.

Fa re letetse Ntlo e e tlotlegang go akanya Molaotlhomo wa Tlelaemete re dirisa didirisiwa tsa phokotso le go Ikamaganya le Phetogo ya Tlelaemete.

Go ya ka Kabo ya rona ya Bosetšhaba e e Tlhomamisitseng e e nang le maikaelelo e e boeleditsweng (NDC) go fokotsa go ntsha gase kwa kagong e e sireletsang dimela, re tlhagisitse letlhomeso la Ditotwa tsa Lephata tsa go Ntsha digase (diSET) le le tlhalosang maikemisetso a go fokotsa go ntsha digase tsa maphata a a botlhokwa a ikomoni. Tsweletso ya go abela diSET e tla simolola ka ngwagatlotlo wa 2022/23.

Dingwaga di le pedi tse di fetileng, Kabinete e rebotse Togamaano ya Bosetšhaba ya go Ikamaganya ya Phetogo ya Tlelaemete. Go fitlha ga jaana, re tshegeditse dimmasepala di le 44 tsa dikgaolo go tlhagisa ditogamaano tsa go ikamaganya le phetogo ya tlelaemete. Tiro ya gajaana e akaretsa tshegetso go netefatsa tshwaragano ditlapele tsa tlelaemete mo Dithulaganyong tse di Tshwaraganeng tsa Tlhabololo.

Setlhopha sa Tiro sa ga Poresidente sa Matlotlo a Tlelaemete, se eteletswe pele ke Rre Daniel Mminele, o eteletse pele setlhopha sa thekinikale go tlhaloganya dintlha tse di feletseng tsa kabo ya dinaga tse di tlhabologileng ya go kokoanya dibilione di le $8.5 (dibilione di le R131) mo dingwageng di le tharo go ya go di le tlhano tse di latelang go tshegetsa tiriso ya NDC ya rona e e boeleditsweng le go simolola Phetogo ya rona e e Siameng. 

Maloko a a tlotlegang,

Dipego tsa gajaana tsa bobegakgang di supa keetsaetsego ka ga bokgoni jwa Tirelo ya tsa Bosa ya go bonela pele ditiragalo tse di maswe tsa maemo a bosa le go sireletsa baagi ba rona mo kutlwalong ya phetogo ya tlelaemete. Dipegelo tse ga fosagetse. Ditemoso tsa maemo a bosa di rebotswe pele ga merwalela go tloga ka la 11-12 Moranang mme di ne di a tlhabololwa ka bogale jwa tiragalo ya maemo a bosa, ka maemo a 5 a Temoso mo mosong wa 11 Moranang  le go fitlha ka maemo a 8 a temoso kgotsa kutlwalo e e bogale ka 8 pm bosigo joo.

Go netefatsa, le fa ditlhaelo tsa lotseno, bokgoni jwa rona jwa ponelopele e le jwa maemo a a kwa godimo re abetse Tirelo ya Aforikaborwa ya tsa Bosa bokanakang jwa dimilion di le R100 mo dingwageng di le tharo go tlhabolola mafaratlhatlha a yona, go simolola ka dimilione di le R15 ka 2021-2022.

Jaaka lo itse, re tswelela go lebana le kgotlelo ya mowa mo mafelong a mararo a madirelo a a kwa godimo a setlapele a Khutlotharo ya Lekwa, Mafelo a Nagagodimo le Waterberg-Bojanala.

Melawana ya tiriso le tiragatso ya lefelo la setlapele la dithulaganyo tsa tsamaiso ya boleng jwa mowa e tla phasaladiwa pele ga bokhutlo jwa 2022.

Gajaana go na le boikuelo jo bo 10 kgatlhanong le ditshwetso tse di farologaneng ka Motlhankedi wa Bosetšhaba wa Boleng jwa Mowa wa Lefapha tse di amanang le dikopo tsa go sekega le go busediwa morago kobamelo ya Palotlase ya Dikaelo tsa Go Ntsha digase le go rebola Dilaesense tsa Nakwana tsa go Ntshetsa Digase mo Atemosefereng.

Fa boikuelo jo bongwe bo neetswe, jo bongwe bo ganetswe. 

Ka ntlha ya mofuta o o raraaneng le o o nang le dikgotlhang wa dintlha tse di tlhagisitsweng mo boikuelo jo bo amogetsweng, ke tsenya tirisong tsweletso go ya ka Karolo ya 3A ya Molao wa Bosetšhaba wa Taolo ya Tikologo go nkgakolola ka a boikuelo.

Ke setse ke phasaladitse ditaletso tsa ditlhopho tsa lekoko la baitseanape go akanya bosupi jo bo builweng le jo bo kwadilweng mo dintlheng tse di botlhokwa tse. Dintlha tsa Kaelo di tlhagisitswe le go phasaladiwa jaaka karolo ya taletso.

Maloko a a tlotlegang,

Ngwaga o o fetileng ke golotse pegelo ya lekoko la maemo a a kwa godimo e e sekasekileng dipholisi, peomolao le ditiro tse di amanang le tsamaiso, tsalo, go tsoma, go gweba le go tshwara ditlou, ditau, mangau le ditshukudu.

Ka Seetebosigo Lefapha le golotse Pholisi ya Maemo ya tlhomo gore setšhaba se tshwaele e e neng e akaretsa dingwe tsa dikatlanegiso tse di botlhokwa tsa lekoko. Tsweletso ya ditshwaelo tsa setšhaba e bone ditshwaelo tse di fetang di le 9000 go tswa mo diponong tse di farologaneng thata.

Ka jalo, Lefapha le sweditswe go tswelela ka tlhagiso ya Pampiri e Tshweu ya Tshomarelo le Tiriso e e Tswelelang ya Mefutafuta ya Ditshedi ya Aforikaborwa.

Pampiri e Tshweu e tla tsewa tsia ke Kabinete ka Seetebogiso monongwaga, morago ga fao e tla phasaladiwa gore setšhaba se tshwaele.

Ga re a tshwanela go letela Pampiri e Tshweu go tlhomamisa mekgwa e mentšhwa go ya ka dikatlanegiso tsa Lekoko la Maemo a a kwa Godimo. Ditekanyetso tse dingwe di ka tswelela jaanong ka tumalano.

Mo ntlheng ya intaseteri ya tlhatlhelo ya ditau, ke ikaelela go tlhoma Lekoko la Baitseanape go tlhama le go lebelela tiriso ya togamaano ya go tswa ka boithaopo go bao ba ba ratang go nna le seabe.

Ke dumela gore ka go buisana le go dira le baamegi, re ka tlhagisa togamaano ya boithaopo e e ka fokotsang dikotsi, go akaretsa kutlwalo mo ikonoming ya selegae, tlholo ya ditiro le tshiamo le boitekanelo jwa ditau.

Lekoko le le tla nna le dintlha tsa kaelo tse di tlhalositsweng ka totobalo, ka dinako tse di gagametseng, gore kutlwalo eo e newe katlanegiso ya HLP, le tshwetso e e tswang mo khonferenseng ya Palamente ya 2018 ka ga Ditau.

Aforikaborwa gape e tlhoka thulaganyo ya itharabologelo ya mefuta ya ditshedi ya ditshukudu tse di tshweu, e e tsayang tsia kotsi ya go utswiwa, kgonagalo ya go rua tshukudu e e tshweu mo ditokologong tse di laotsweng ka maikemisetso a tshomarelo, go tshegetsa tshomarelo ya ditshukudu mo dithulaganyong tse dikgolo tsa diphologolo tse di tlhaga.

Ke dumela gore thulaganyo eo e ka tlhagisiwa ka bolekane le beng ba ditshukudu ba poraefete, go tsenya tirisong dikatlanegiso tsa Lekoko ka ponalo ya gore botlhe ba fenye. Ke kopile SANParks go etela pele tlhagiso ya thulaganyo eo ya itharabologelo e le karolo e e botlhokwa ya tiro ya yona mo ngwagatlotlo eno.

Palamente e rebotse tlhabololo ya Taolo ya Bosetšhaba ya Tikologo: Molao wa Mefutafuta ya Ditshedi, o o tla kgonisang tlhagiso ya peomolao kwa maemong a bosetšhaba e e amanang le boitekanelo jwa diphologolo tse di tlhaga.

Re ntse re tlhoma foramo ya boitekanelo jwa diphologolo tse di tlhaga e e tla rotloetsang tshomarelo ya mefutafuta ya ditshedi le ikholoji e e tswelelang, e e nang le maikarabelo le tiriso e e botho le taolo ya diphologolo tse di tlhaga.

Maloko a a tlotlegang,

Ke motlotlo go bega gompieno gore re konoseditse ditleleimi di le 58 go tswa go di le 66 mo mafelong a a sireleditsweng a a neng a supilwe gore a rarabololwe ka bonako ka nako ya Khonferense ya bo 8 ya Batho le Diphaka e e neng e tshwerwe kwa Limpopo ka 2018. Kamogelo ya me e e kgethegileng e ya kwa Khomišeneng ya ditleleimi tsa Mafatshe le go Tona ya Moh Thoko Didiza ka boeteledipele jwa gagwe.

Se se ntshwenyang thata ke ditleimi tsa mafatshe tse di sa rarabololwang kwa Phakeng ya Bosetšhaba ya Kruger (KNP). Ke batla go leboga Lekgotla la SANParks le Tsamaiso ya Phaka ya Bosetšhaba ya Kruger ka maikatlapelo a mantšhwa a a bontshiwang kwa kopanong le Bothati jwa Segosi go konosetsa ditleleimi tse di raraaneng ka mokgwa o o akaretsang o e leng molemo o mogolo wa ditšhaba tse di amegang.

Paka ya iSimangaliso Wetland le SANParks go sa le gale monongwaga di tshwere dikhonferense tsa babeeletsi go gogela peeletso ya lephata la poraefete mo ditšhonong tse dintšhwa le tse di teng tsa bojanala.

Dikhoneferense tsa peeletso ka bobedi di tlile ka nako e e botlhokwa ka Kagoseša ya Ikonomi le Thulaganyo ya Itharabologelo ya naga ya rona le dikarolo tsa kgolo mo ditlapeleng di le tlhano tse dikgolo ka peeletso ya mafaratlhatlha le ditsenogare tsa ikonomi e e tala. 

Ga re bolo go emela diporojeke tse di itsisitsweng go babeeletsi tse di tshegetsang tlholo e e itlhaganeditsweng ya ditiro kwa ditšhabeng tsa metsemagae tse gaufi le diphaka tsa rona kwa gajaana ditšhono tse dingwe tse di mmalwa tsa boiphediso jo bo tswelelang di le teng.

Ka maiteko a go tlhola ditšhono tse dingwe tsa ditiro mo ditšhabeng tsa selegae tse di tshelang go bapa le mafelo a a sireleditsweng le go tshegetsa dikgwebo tse di potlana le tse di mo magareng, monongwaga, Lefapha le tla beetsa thata mo tshireletsong le mo tshomarelong ya didirisiwa tsa tlhago. Ka bolekane le SANParks, SANBI, le iSimangaliso, re tla tlhola ditšhono di le 8 315 tsa ditiro  ( ka Potefolia ya NRM (Taolo ya Didirisiwa tsa Tlhago) e maikaelelo a yona e leng go laola ditshedi tse e seng tsa fa gae, busetsa mafelo a a omileng a a sinyegileng le go tsosolosa mafelo a a metsi a a senyegileng.

Go ya pele, re tla tlhola ditšhono di le 2646 tsa ditiro tse dingwe mo mafelong a a sireleditsweng ka Lenaane la rona la Tshireletso ya Tikologo le Mafaratlhatlha le le tla tlhabololang le go ntšhwafatsa mafaratlhatlha mo mafelong a a sireleditsweng le dirapa tsa dimela.

Maloko a a tlotlegang,

Go tshola naga ya rona e le phepa le go tlosa matlakala a a sa batlegeng le a a sa lebegeng sentle mo tikologong ya rona ke karolo e e botlhokwa ya boineelo jwa rona go tlamela tikologo e e itekanetseng mo botlhe ba tla tshelang teng.

Mo ngwageng o o fetileng, le tsentse tirisong melawana ka ga pateletso ya  Maikarabelo a Motlhagisi a a Atolositsweng ka maikaelelo a go fokotsa mokgweleo mo dimmasepaleng go rebola ditirelo tsa matlakala go ralala naga.

Melawana ya phepafatso ya matlakala a a bolang, motshotelo wa matlakala a a bolang, le yona e phasaladitswe gore e dirisiwe go faposa matlakala go tswa kwa go latlhelwang matlakala teng le go tlhola diintaseteri tse dintšhwa.

Go tokafatsa taolo ya matlakala mo dimmasepaleng, Lefapha le thusa ka go tlhagisa Dithulaganyo tse di Tshwaraganeng tsa Taolo ya Matlakala, le katiso mo ditirong tse di tswelelang tsa taolo ya matlakala.

Lefapha le tlamela gape dirori di le 22 kwa dimmasepaleng di le 19 go ralala naga. Ka palogotlhe ya boleng jwa R42 439 812.20 dirori di akaretsa Dirori tsa Skip Loader, Dirori tsa Front End Loader, dirori tsa kitlano le dirori tse dingwe di a tlhokega go rwala matlakala mo mafelong a.

Ka itshimololelo ya rona ya tshegetso ya porofense le mmasepala, Lenaane la Mmasepala la Phepafatso le Talafatso e e dirilweng mo ngwagatlotlo o o fetileng le samagane le thuto ya setšhaba, go latlha matlakala gongwe le gongwe, mo dimmasepaleng di le 36 go ralala naga. Ka kakaretso go tlhodilwe ditšhono di feta di le 3000 tsa ditiro fa re ntse re tokafatsa boitekanelo jwa tikologo mo ditšhabeng tse.

Monnasetulo yo o tlotlegang wa ntlo,

Batshwaraditlhapi ke baabi ba ba botlhokwa ba go nna teng ga dijo le mo kgolong ya ikonomi ya selegae. Mo ngwageng o o fetileng re ne re lebane le dikgwetlho di le mmalwa tse di sa amaneng fela le kabo ditshwanelo tsa go tshwara ditlhapi, fela gape malebana le gotweng ke ditlamorago tsa go thuba maje a a kwa tlase ga lewatle go utololwa oli mo lewatleng le didirisiwa tsa ditlhapi.

Go samaganwa le tsotlhe.

Go netefatsa gore dikgwebo tsa batshwaraditlhapi di a tswelela, Lefapha la rona le tlhagisa manaane a tshegetso ka tshwaragano le Lefapha la Tlhabololo ya Dikgwebopotlana le Dimmasepala di le mmalwa tsa selegae mo ngwageng ono go lebisiwa mogopolo mo kitsong ya kgwebo, tsamaiso ya matlotlo le tokafalo mo sedirisiwa sa kgwebo se se ka ga mefuta ya ditiro. Re tla tsamaisa go ya pele theko ya didirisiwa tsa ditlhapi tsa dikgwebotlhakanelo tse di di tlhokang.

Dipholo tsa tsweletso ya FRAP ya 2021 di ne di phasaladitswe ka la 28 Tlhakole. Jaanong re samagana le boikuelo jwa bao botlhe ba ba sa kgotsofalelang tsweletso.

Re thapa Setlhopha se se Ikemetseng sa Boikuelo go nkgakolola, jaaka Bothati jwa Boikuelo, ka ditshwanelo tsa boikuelo bongwe le bongwe go netefatsa gore tsweletso e siame le gore e konosediwa ka nako.

Ka jalo ke ikuela go botlhe ba e tla nnang baikuedi le batho ba ba nang le kgatlhego le ba ba amegileng ka kgotsa pele ga nako e e beilweng ya bosigogare jwa 29 Motsheganong 2022.

Kutlwalo ya ditshekatsheko tsa go thuba matlapa kwa lewatleng go utololwa oli mo mafelong a rona a a sireleditsweng a mawatla le mo intasetering ditlhapi e le ntlha e kgolo mo setšhabeng. Ditshekatsheko di dirilwe mo mawatlweng a rona go tloga ka bo 1950, mme Aforikaborwa e abelane mo motheong wa saense ka ntlha eno.

Go netefatsa ditekanyetso tsa phokotso go sireletsa tikologo le didirisiwa tsa rona tsa ditlhapi, Lefapha le ikaelela go tlhagisa lenaane la patlisiso ka ditshekatsheko tsa letlapa le le kwa tlase ga lewatle le dikutlwalo mo metsing a rona a selegae.

Patlisiso e e tla simolola monongwaga mme e tla simolola go ka go lebelela kwa morago go tlhomamisa gore a go na le kutlwalo e e bonalang kwa mafelong a mawatle kwa go dirilweng ditshekatsheko tsa thubego ya letlapa e e setseng e diragetse mo dingwageng di le mmalwa tse di fetileng.

Maloko a a tlotlegang,

Go samagana le go utswiwa ga diphologolo tse di tlhaga tsa naga ya rona le dimela go dirilwe setlapele ke puso le diporofense le maphata a a amegeleng mo bosenying jo go amogela tshegetso e kgolo go tswa mo Lefapheng.

Go sa le gale ka Ferikgong re ne ra lebelela dipalopalo tsa go utswiwa ga ditshukudu tsa 2021 mme fa re amogela kwelotlase e e tsepameng ya go utswiwa ga ditshukudu kwa Phakeng ya Bosethaba ya Kruger, kgatelelo ya go utswa e fetogile go ralala naga mme KwaZulu-Natala e nnile lefelo le le botlhokwa le le totilweng ke dingongwana tse tsa bosenyi. 

Ka ntlha ya kelo e e tshosang ya go utswa mo porofenseng eo, didirisiwa tse di botlhokwa tsa lefapha di dirisitswe go tshegetsa Ezemvelo KZN Wildlife le SAPS. Se se akaretsa thuso ya go kgobokanya botlhodi le ditlhotlhomiso tse di kopaneng, tshegetsa batlhankedi ba tiragatso ya molao le Batsamaisi ba Ditiro tse di Kopaneng, go akaretsa setheo sa methapo kwa Phakeng ya Hluhluwe Imfolozi e e leng karolo ya Dibaka tse di Tshwaraganeng tsa Diphologolo tse di Tlhaga..

Malebana le tiro e e dirwang ke komiti ya setlapele ka Itshimololelo ya 5 ya Operation Phakisa, matshwenyego a magolo a ntse a le teng ke ntlha ya gore topo e e kwa godimo le ditlhotlhwa tse di kwa godimo tsa abalone tse di duelwang di tswelela go gogela batho mo Aforikaborwa mo kgwebong e e seng ka fa molaong. Matshwenyego a a tshwanang ke tloso e e tswelelang e e seng ka fa molaong ya Lobster ya Letlapa la Lebopo le le kwa Bophirima kwa Mawatleng. Ka jalo Lefapha le tswelela tsepamisa maiteko a lona a tiragatso mo go lwantsheng ditiro tse tse di seng ka fa molaong. 

Go tsepamisa gape maitekano a rona mo taolong ya didirisiwa tsa abalone le ka moo re ka thibelang le go lwantsha kgwebo e e seng ka fa molaong ka teng, Lefapha gammogo le baamegi ba bantsi le tla tlhagisa tsibogo e e feletseng e e akaretsang ya togamaano le thulaganyo ya tiro go thibela le go lwantsha kgwebo ka abalone e e bonweng e seng ka fa molaong.

Monnasetulo yo o tlotlegang wa ntlo,

Nte ke konosetse ka go leboga Motlatsa Tona wa Rona Moh Makhotso Sotyu, ka maikatlapelo a gagwe le tshegetsomo mafelong otlhe a tiro ya rona ya Lefapha; ke leboga ka boikokobetso Mokaedikakaretso wa rona Moh Nomfundo Tshabalala ka tsamaiso ya gagwe e e tlhomameng le e e feletseng ya ditiro tse dintsi tse di raraaneng le tse di farologaneng tse a di eteletseng pele.

Ke leboga thata setlhopha sa Jalo ya Dikgwa, Bodirelatlhapi le Tikologo le Lekgotla a Bannasetulo  le diCEO le batsamaisi ba ditheo tsa rona ka boineelo jwa bona mo dintlheng tsa tikologo le tiriso e e tswelelang ya didirisiwa tsa naga ya rona tsa tlhago.

Sa bofelo ke leboga Komiti ya rona ya Tiro e e eteletsweng pele ke Motlotlegi Faith Muthambi yo o sa fekeetsweng ka go re tshola re thantse!

Ke a leboga