Xivono, xikongomelo, mikoka

Xivono

Vaakatiko vo humelela no va na ndzingano lava hanyaka hi kurhula na switirhisiwa swa hina swa ntumuluko.

Xikongomelo

Ku nyika vurhangeri eka mafambiselo ya mbango, nhlayiso na nsirhelelo hi mayelana na nhlayiseko wa nkarhi woleha ku endlela ku vuyerisa maAfrika Dzonga na vaaki va misava hinkwayo.

Mikoka

Hi lawuriwa hi Hiseko wa hina  tanihi vahlayisi na tiambasada ta mbango, hi fanele hi va na Vutihlamuleri  na ku bohelela maehleketelelo ya vutumbuluxi na tinhlamulo eka mafambiselo ya mbango lama kombisiweke eka endlelo leri kongomisiweke eka Vanhu leri tekelaka enhlokweni nkoka wa Batho Pele,  hikuva hi loko ntsena hi vekavanhu va hina ekusunguleni laha hi nga kotaka ku  tirha hi vutshembeki,ku nga xiphemu xa nkoka eka nhlangano lowu fambisiwaka hi Matirhelo ya xiyimo xa le henhla, wo fana na wa hina. .

Hiseko

• Ha hiseka hi mikhuva ya hina naswona ha yi hanyaeka migingiriko ya hina ya siku na siku.
• Hi tinyiketerile eka ntirho wa hina naswona hi tirha  ku hundza leswi hi languteriweke ku endla swona
• Hi kombisa vutinyungubyisi eka mpfumelelo wa hina, xikongomelo na xivono
• Tanihi  vahlayisi na tiambasada ta mbango, hi nyika vukorhokeri bya nkoka eka vanhu va Afrika Dzonga.
• Hi aka no tlakusa mbango wa ntirho lowu nga na hiseko no nyanyula
• Hi tlakusa no bumabumela mavonelo ya hina, marungula na xidzumo

Nkongomiso eka vanhu

• Hi kombisa nkavuciva na ku lava ku dyondzisana  na ku seketela van'wana eka ku lava ka vona ku dyondza na ku ndlandlamuxa vutiyi bya  vona.
• Hi xixima na ku tlangela vutiyi bya munhu un'wana na un'wana
• Hi kombisa ntwela vusiwana loko hi tirhisana na van'wana.
• Hi kombisa mavonelo ya  xiphurofexinali na ya ntshembho, hambi eka swiyimo swo tika
• Hi nyika switsundzuxo swa kahle swa vulawuri
• Ha seketelana no pfunana
• Hi tlakusa xiyimo xo ringana eka ntirho- na vutomi

Vutshembeki

• Hi teka swiboho hi ku twisisa ku endlela ku antswisa mimbuyelo na ku lawula nxungeto
• Hi hanya hi mikhuva leyinene na ku tlhontlha  na ku lulamisa mahanyelo yo ka ya nga ri kahle
• Hi pfumelela no rhamba njhekanjhekisano wa kahle- ha yingisela kusungula ku kota ku twisisana
• Hi xixima na ku endla leswaku vanhu hinkwavo va va na nkoka, endzeni na le handle ka nhlangano, eka vuyimelo bya vona byo hambana, vutiyi, switayele na mianakanyo, ku nga landzeleriwi swiyimo swa vona.
• Hi tshembhekile na ku hetisisa vutinyiketi na  switshembhiso leswi hi swi endleke eka van'wana
• Hi yisa emahlweni kungu ra  DFFE, ku nga ri ku landzelela ku tsakela ka hina.
• Hi seketela xiboho loko xi kala xi tekiwa naswona ha khutaza na ku va eka tlhelo lerinene hi van'wana loko hi nga ri ndhawu yin’we.

Matirhelo

• Hi kongomisa eka tindhawu ta nkoka ta ntirho wa hina na ku lawula migingiriko leyi yisaka ehansi  mfikelelo wa tona   kumbe leyi nga engeteleku nkoka eka leswi
• Hi amukela vutihlamuleri bya swiboho swa hina, migingiriko na mimbuyelo
• Hi tirha tanihi xipano, hi pfuniwa hi vutiyi bya vanhu ku kuma mimbuyelo ya hina
• Hi kombisa mavonelo ya 'ndzi nga endla' na ku phikelela ku dilivhariwa ka mimbuyelo hi xihatla.
• Hi pfuna van'wana ku tirha hi laha va nga kotaka hakona hi ku nyika nhlamulo leyi nga erivaleni na ku seketela makungu ya vona ya nhluvukiso wa munhu.
• Hi katsa vanhu hinkwavo lava khumbhekaka eka makungu ya hina, swikongomelo na swiboho

Vutihlamuleri

• Hi bohelela maehleketelelo  ya vutumbuluxi na tinhlamulo
• Hi tirhisa sayense yo antswa leyi nga kona, vutivi na maendlelo
• Hi amukela mianakanyo yintshwa, ha yingisela na ku dyondza ku suka eka van'wana
• Hi phikelela antswiso naswona hi lawula no seketela cinco.
• Ha tirhisana eka swivumbeko hinwaswo swa nhlangano na ku herisa ku ka hi nga avelani mahungu.
• Hi tirha hi ku tirhisana na vatirhisani va hina na vakhumbheki, hi tumbuluxa no landzelela swikongomelo swo avelana.

Nkatsakanyo wa mpfumelelo na matirhelo ya Ndzawulo ya Swihlahla, swa Tinhlampfi na Mbango

Mpfumelelo wa nawu na bindzu ra nkoka ra Ndzawulo ya Swihlahla,  Tinhlampfi na Mbango  (DFFE) i ku lawula, sirhelela na ku hlayisa mbango wa Afrika Dzonga na switirhisiwa swa ntumbuluko. Mpfumelelo wu tivisiwa hi xiyenge xa  24 xa Vumbiwa ra Riphabliki ra Afrika Dzonga, 1996,  (Nawu wa  No. 108 wa 1996), lowu nyikaka un'wana na un'wana mfanelo ya  (a) mbango lowu nga riki na nghozi eka rihanyu kumbe ntsako wa vona; na (b)ku va na mbango lowu sirheleriweke leswaku vanhu va nkarhi wa sweswi na va  rixaka leri taka va ta vuyeriwa, hikwalaho ka magoza yo ringanela ya  nawu na man'wana magoza.

Ku nyika ku sungula ku tirha ka mfanelo  ya mbango wa vumbiwa na xilaveko xa mafambiselo ya mbango ya kahle  na nhluvukiso wa nkarhi woleha, DFFE hi nkarhi yi tumbuluxile rimba  leri heleleke ra nawu/vulawuri. Rimba leri ra vulawuri ri na milawu ya palamende (milawu ya mbango), swinawana, tipholisi, mitolovelo na mimpimo, na switirho swin'wana swa vulawuri leswi kongomisiweke eka ku tlakusa maendlelo ya kahle ya  mafambiselo ya mbango ku endlela ku sirhelela na ku hlayisa mbango leswaku vanhu va rixaka ra sweswi na ra  nkarhi lowutaka va ta vuyeriwa.

Hi ku engetela eka nhluvukiso, nsimeko na mpfuxeto lowu yaka emahlweni wa rimba ra vulawuri leri nga eku hluvukeni hi katsongotsongo ra mafambiselo ya mbango ya kahle, minghenelelo yin'wana ya nkoka ya mafambiselo ya mbango hi DFFE yi katsa ku lemukisa vanhu hi timhaka ta nkoka ta mbango na ku tlakusa mfuwo wa vugingirikela mbango eka vaakatiko va ntolovelo, ku aka vuswikoti eka xiyenege, na ku tumbuluxa na ku tiyisisa vutirhisani bya rixaka, bya xifundza na bya misava hinkwayo ku ololoxa mitlhontlho yo fana ya swa mbango.

Xivono xa nkarhi woleha xa DFFE i ku va na  “vaakatiko vo humelela no va na ndzingano lava hanyaka hi kurhula na switirhisiwa swa hina swa ntumbuluko”, tanihileswii hlamuseriweke eka nkunguhato wa hina wa matirhelo ya nkarhi wa le xikarhi. Ku seketela ku fikeleriwa ka xivono lexi, DFFE yi kombisile swikongomelo swa ntlhanu swa xitirateji, hi ndlela leyi:

• Xiave xa mbango eka  ikhonomi xi antswisiwile;
• Nhlangano wa swa mbango/swa  ikholoji wu hlayisiwile na ku va wu  tlakusiwile;
• Cinco wa vanhu eka miganga ya hina;
• Kungu ra misava hinkwayo ri kuceteriwile naswona timfanelo ti fikeleriwile; na
• Ndzawulo ya vuswikoti no humelela.
  
  

DFFE yi vumbiwile hi minongonoko ya kaye ya mpimanyeto. Nongonoko wun'wana na wun'wana wu landzelela tlawa wa mimbuyelo ya xitirateji leyi kombisiweke, leyi kongomisiweke eka ku fikelela vutinyiketi bya DFFE eka nkunguhato wa matirhelo wa ntlhanu wa malembe na ku humelela hi ku landzelelana ehenhla ka ku tekela enhlokweni xivono xa nkarhi woleha xa DFFE..

Minongonoko, Swikongomelo Na Mimbuyelo Ya Switirateji

Nongonoko wa  1: Vulawuri 

• Xikongomelo: Ku nyika vurhangeri bya xitirateji, mafambiselo na vukorhokeri bya nseketelo eka ndzawulo
• Mimbuyelo ya Xitirateji:
  
  • Mafambiselo lamanene na nandzelelo wa swilaveko swa nawu na vuswikoti bya mafambiselo ya swa mali
  • Xiave lexi  antswisiweke eka cinco wa ikhonomi ya vanhu na ku nyika matimba vaaki lava khale a va tsan'wiwa.
  • Vatirhi lava nga na swikili swo ringanela na vuswikoti lava cinciweke na lava nga vayimeri va rixaka ra Afrika Dzonga na demogirafiki ya rimbewu.
  • Vuswikoti lebyi antswisiweke bya xiyenge xo thola

Nongonoko wa  2: Nandzelelo wa Milawu na Nandzeleriso wa Xiyenge

• Xikongomelo: Ku tlakusa nhluvukiso wa ndlela leyi kotekaka  na sisiteme yo nyika tilayisense leyi nga ta tlakusa nsindziso na nandzelelo wa swilaveko, na ku tiyisisa ntirhisano wa matirhelo ya xiyenge.

• Mimbuyelo ya Xitirateji:
  
  • Nandzelelo wa milawu ya mbango lowu antswisiweke naswona mixungeto ya  swa mbango yi  hungutiwile.
  • Marimba ya vulawuri lama fambelanisiweke ya swa mbango, tisisiteme, switirho na switirhisiwa
  • Vuswikoti lebyi antswisiweke bya xiyenge xo thola

Nongonoko wa  3: Malwandle na Tibuwa

• Xikongomelo: Ku tlakusa, lawula na ku nyika vurhangeri bya xitirateji eka malwandle na nhlayiso wa tindhawu ta le ribuweni ra lwandle.
• Mimbuyelo ya Xitirateji:
  
  • Swichaviso eka nhlangano wa swa mbango wu lawuriwile na ikhososoteme yi hlayisiwile
  • Vutivi lebyi tiyisisiweke, sayense na nhlangano wa pholisi

Nongonoko wa 4: Cinco wa Tlayimeti, Nkoka wa Moya na Nhluvukiso wa Nkarhi Woleha

• Xikongomelo: Ku rhangela, tlakusa kondletela, tivisa, landzelerisa na ku pfuxeta ntolovelo  wa nhlayiseko wa swa mbango, ku humesiwa  ka khaboni hi xiyimo xa le hansi, na vuswikoti byo hlamula eka tlayimeti na nkoka wa moya eka rendzo ra Afrika Dzonga  ro ya eka nhluvukiso wa nkarhi woleha.
• Mimbuyelo ya Xitirateji:
  
  • Rendzo ra kahle ro ya eka ikhonomi ya khaboni ya le hansi na vaakatiko va vuswikoti byo hlamula eka tlayimeti
  • Mixungeto eka  nkoka wa mbango na rihanyu ra vanhu yi hungutiwile
  • Ntirhisano wa matiko ya le handle wu seketela swilo swa nkoka swa  nhluvukiso wa nkarhi woleha wa mbango wa Afrika Dzonga.

Nongonoko wa  5: Bayodayivhesiti na Nhlayiso 

• Xikongomelo: Ku tiyisisa vulawuri  na ku fambisiwa ka bayodayivhesiti, timhaka ta ndzhaka na nhlayiso  hi ndlela leyi  kondletelaka nkulo na nhluvukiso wa ikhonomi wa nkarhi woleha.
• Mimbuyelo ya Xitirateji:
  
  • Tiikhosisiteme ti hlayisiwile, lawuriwile na ku va ti tirhisiwile hi ndlela yo hlayiseka
  • Mixungeto ya swa bayodayivhesiti yi hungutiwile
  • Mfikelelo lowu antswisiweke, avelano wa swipfuno wa kahle no ringana

 Nongonoko wa  6: Minongonoko ya swa Mbango

• Xikongomelo: Ku simeka nongonoko lowu ndlandlamuxiweke wa mitirho ya mfumo na tiphurojeke ta ikhonomi yo pfumala mixungeto ya mbango eka xiyenge xa swa mbango.
• Mimbuyelo ya Xitirateji:
  
  • Mitirho yotala ya kahle yi tumbuluxiwile no va yi hlayisiwile, na ku veka eka xiyimo xosungula vantshwa, vavasati na vanhu lava tsoniweke.
  • Tiikhosisiteme ti pfuxetiwile no va ti lawuriwile
  • Mafambiselo ya ndzilo lama hlanganisiweke
  • Switirhisiwa, cinco na hunguto wa mixungeto ya timhangu
  • Vuswikoti lebyi antswisiweke bya xiyenge xo thola

Nongonoko wa  7: Tikhemikali na Mafambiselo ya Thyaka

• Xikongomelo: Ku lawula no tiyisisa leswaku tikhemikali na tipholisi ta mafambiselo ya thyaka na milawu swa simekiwa no boheleriwa hi ku landzelela swilaveko swa tikhemikali na mimpfumelelo ya mafambiselo ya thyaka, swileriso na mintwanano.
• Mimbuyelo ya Xitirateji:
  
  • Mixungeto eka  nkoka wa mbango na rihanyu ra vanhu yi hungutiwile
  • Xiphemu xa mfumo wa muganga lexi nga na vuswikoti byo ringanela lexi kotaka ku tirha mitirho ya xona ya mafambiselo ya mbango hi Ndlela yo humelela.

Nongonoko wa  8: Mafambiselo ya Swihlahla

• Xikongomelo: Ku hluvukisa no kondletela ku simekiwa ka tipholisi na minongonoko leyi kongomisiweke ku tiyisisa ku lawuriwa ka swihlahla, ku tirhisiwa nkarhi woleha na nsirhelelo wa misava na mati, na mafambiselo ya mixungeto ya swa vurimi na timhangu.
• Mimbuyelo ya Xitirateji:
  
  • Ntshovelo wa nkarhi woleha wa swihlahla swa mfumo
  • Xiyenge xa swihlahla lexi cinciweke hi ku fambisana na kungu leri heleleke ra migingiriko
  • Swihlahla swa xintu swi fambisiwile hi ndlela yo hlayiseka na ku va leswi lawuriweke
  • Swichaviso eka nkoka wa mbango na rihanyu ra vanhu swi hungutiwile

Nongonoko wa  9: Mafambiselo ya swa Tihlampfi

• Xikongomelo: Ku tiyisisa nhlayiseko, ntirhiso na mfikelelo eka switirhisiwa swa le lwandle  leswi hanyaka hikwalaho ka mafambiselo yo antswisiwa na swinawana.
• Mimbuyelo ya Xitirateji: 
  
  • Rimba ra vulawuri leri hetisekeke na leri kotekaka ra mafambiselo na nhluvukiso wa switirhisiwa swa le lwandle na switirhisiwa swa mati yo tenga ( malwandle, tibuwa, milambu na madamu)
  • Xiyenge xa vurimi bya swa le matini na swa tihlampfi lexi fambisiwaka hi ndlela ya kahle   lexi hlayisaka no antswisa nkulo wa ikhonomi na nhluvukiso
  • Swiyimo swa ikhonomi ya vanhu swa vaaki lava phasaka tihlampfi swi antswisiwile