Bono, ndivho, mikhuvha

Bono

Tshitshavha tsho bvelelaho tshi linganaho tshine tsha tshila nga mulalo na zwiko zwashu zwa mupo.

Ndivho

U ṋetshedza vhurangaphanḓa kha zwa ndaulo ya mupo, u vhulunga na tsireledzo i livhiswaho kha u bvela phanḓa u itela mbuelo kha vhathu vha Afrika Tshipembe na tshitshavha tsha ḽifhasi.

Mikhuvha

Ri ṱuṱuwedzwa nga Phiseo sa vhatsireledzi na vha imeleli vha mupo, ri tea u vha na Mbonelophaḓa na u ṱuṱuwedza kuhumbulele ku bveledzaho mihumbulo miswa na thandululo kha ndaulo ya zwa mupo zwo ḓitika nga nḓila yo Ḓisendekaho nga vhathu ine ya dzhiela nṱha u lavhelesa kha Batho Pele, ngauri ndi musi ri tshi vhea vhathu vhashu phanḓa hune ra vhashumela nga U fulufhedzea, zwine zwa vha yone thimbwanywa ya ndeme kha tshiimiswa tshine tshi Ṱuṱuwedzwa nga kushumele kwa Maimo a nṱha u fana na tshashu.

Phiseo

• Ri na phiseo nga ha mikhuvha yashu na u tshila ngayo kha mishumo yashu ya ḓuvha na ḓuvha
• Ri ḓikumedzela kha mishumo yashu na u shuma ro ḓifunga
• Ri a ḓikukumusa nga vhuḓifhinduleli hashu, ndivho na bono
• Sa vhatsireledzi na vhaimeleli vha mupo, ri ṋetshedza tshumelo ya maimo kha tshitshavha tsha vhathu vha Afrika Tshipembe
• Ri fhaṱa na u ṱuṱuwedza uri mushumoni hu vhe hu ṱuṱuwedzaho na u ṋea nungo
• Ri ṱuṱuwedza, ro khwaṱhisa vhukuma, vhuimo, milaedza na tshirunzi zwashu

U ḓisendeka nga vhathu

• Ri bvela khagala na u sumbedza dzangalelo ḽa u guda kha vhaṅwe na u tikedzana na vhaṅwe kha u ḓifunga havho nga u guda na u khwaṱhisa vhukoni havho
• Ri ṱhonifha na u ṱanganedza vhukoni ha muthu nga muthu
• Ri sumbedza u pfesesa vhuḓipfi ha vhaṅwe vhathu musi ri tshi khou shumisana navho
• Ri sumbedza maitele kana vhuimo ha vhuḓi, naho hu kha nyimele dzi konḓaho
• Ri ṋetshedza ngeletshedzo dzavhuḓi dza vhulanguli
• Ri a tikedzana na u thusana
• Ri ṱuṱuwedza ndinganyiselo ya vhutshili ha hayani na mushumoni

U fulufhedzea

• Ri dzhia tsheo ri na nḓivho u itela u shumisa nga nḓila i vhuedzaho mvelelo na u langula  khombo
• Ri tevhedzela maitelekwao na u lwa na u lulamisa vhuaḓifari vhu si havhuḓi
• Ri tendela na u ṱanganedza nyambedzano dzi sa dzhii sia – ri thoma nga u thetshelesa u itela uri ri pfesesane
• Ri ṱhonifha na u dzhia vhathu vhoṱhe vha vha ndeme, vha nga nnḓa na vha nga ngomu ha tshiimiswa, zwi tshi ya nga vhubvo havho ho fhambanaho, vhukoni, maitele na mihumbulo, zwi si na ndavha uri vhuimo havho ndi vhufhio
• Ri vha khagala na u vha vha fulufhedzeaho kha vhuḓifhinduleli na pfulufhedziso dzashu dze ra dzi ita kha vhaṅwe vhathu
• Ri ita mushumo we DFFE ya ḓi vhofha khawo, hu si u ḓiṱoḓela zwashu
• Ri tikedza tsheo musi yo no dzhiiwa, nahone ri tikedza na u fulufhela vhaṅwe vhathu naho ri siho tsini navho

Kushumele

• Ro sedzesa nga maanḓa kha mvelelo dza ndeme na u langula mishumo ine ya tsitsela fhasi tswikelelo dzavho kana dzi sa engedzi ndeme kha izwi
• Ri dzhia vhuḓifhinduleli kha tsheo dzashu, maga na mvelelo
• Ri shuma sa tshigwada, ri tshi shumisa vhukoni ha muthu nga muthu u itela uri ri wane mvelelo dzashu
• Ri shumisa kuhumbulele kwa ‘ndi a kona’ na u lwela u ṋetshedza mvelelo nga u ṱavhanya
• Ri thusa vhaṅwe uri vha shumese u ya nga hune vha kona nga u vha ṋetshedza muvhigo na u tikedza nzudzanyo dza mveledziso dzavho u ya nga muthu nga muthu
• Ri katela vhathu vhoṱhe vha kwameaho kha nzudzanyo, zwipikwa na tsheo dzashu

Mbonelophaḓa

• Ri ṱuṱuwedza kumbulele ku ḓisaho mihumbulo miswa na thandululo
• Ri shumisa saintsi, nḓivho na maitele a khwinesa zwi re hone
• Ri a ṱanganedza kuhumbulele kuswa, na u vha na dzangalelo ḽa u thetshelesa na u guda kha vhaṅwe vhathu
• Ri lwela u khwinisa na u ṱuṱuwedza na u tikedza tshanduko
• Ri shumisana na zwiimiswa zwa zwivhumbeo zwoṱhe na u fhelisa u ima nga woṱhe zwine zwa vha hone
• Ri shumisana na vhaḽedzani, u thoma na u tovhola zwipikwa zwifanaho

Manweledzo a vhuḓifhinduleli na matshimbidzele a Muhasho wa zwa Vhusima-maḓaka, Vhurakhovhe na Mupo

Vhuḓifhinduleli lwa mulayo na mushumo muhulwane wa Muhasho wa zwa Vhusima-maḓaka, Vhurakhovhe na Mupo (DFFE) ndi u langula, u tsireledza na u vhulunga mupo na zwiko zwa mupo zwa ḽa Afrika Tshipembe. Vhuḓifhinduleli uvho ndi u ya nga tshipiḓa tsha vhu 24 tsha Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe, (Mulayo wa vhu 108 wa 1996), une wa ṋetshedza muthu muṅwe na muṅwe pfanelo dza u (a) vha kha mupo u sa vhaisi mutakalo wavho kana kutshilele kwavho; na  (b) vha na mupo wo tsireledzeaho u itela u vhuedza mirafho ya zwino na iḓaho, nga kha milayo na maga a pfeseseaho.

U itela u konisa pfanelo iyi ya mupo ine ya vha ya ndayotewa na ṱhoḓea ya ndaulo ya mupo ya ndeme na vveledziso i bvelaho phanḓa, DFFE nga murahu ha tshifhinga yo bveledza mutheo wa mulayo/mulayo wa ndaulo ya mupo wo ṱanḓavhuwaho. Mutheo uyu wa mulayo wo vhumbwa nga milayo ya phalamennde (milayo ya mupo), milayo, mbekanyamaitele, mikhwa na zwilinganyo, na zwiṅwe zwishumiswa zwa mulayo zwo livhiswaho kha u ṱuṱuwedza maitele a ndaulo ya mupo a pfeseseaho u itela u tsireledza na u vhulunga mupo hu u itela u vhuedza mirafho ya zwino na iḓaho.

Nṱha ha mveledziso, u thoma u shuma na tsedzuluso i dzulelaho u itwa nga ha mvelephanḓa ya mutheo wa mulayo u itela ndaulo ya mupo yo khwaṱhaho, maṅwe maga a ndeme a ndaulo ya mupo nga DFFE a katela u ita mafulo a zwa mupo na u ṱuṱuwedza vhadzulapo kha u ḓi dzhenisa kha zwa mafulo a zwa mupo; u fhaṱa vhukoni kha sekithara; na u thoma na u khwaṱhisa vhuḽedzani kha shango, dzingu na kha ḽifhasi u itela u tandulula khaedu dza mupo dzi fanaho.

Bono ḽa tshifhinga tshilapfu ḽa DFFE ndi u vha na “tshitshavha tsho bvelelaho nahone tshi linganaho tshi tshilaho nga mulalo na zwiko zwa mupo”, sa zwo sumbedzwaho kha nzudzanyo dza maga a kushumele dza tshifhinga tsha vhukati. U itela u tikedza bono iḽi, DFFE yo ta zwipikwa zwiṱanu zwa maga a kushumele, nga nḓila i tevhelaho:

• U dzhenelela ha mupo kha zwa ikonomi zwo khwiniswa;
• Mupo wo tsireledzwa na u khwiniswa;
• Tshandukiso ya kutshilele kha zwitshavha zwa hashu;
• Ṱhuṱhuwedzo ya nyito ya zwe ḽifhasi ḽa ḓi vhofha khazwo; na
• Muhasho u re na vhukoni nahone u shumaho nga nḓila yavhuḓi.
  
  

DFFE yo vhumbwa ya bva mbekanyamushumo dza mugaganyagwama dza ṱahe. Mbekanyamushumo iṅwe na iṅwe I tovhola tshigwada tsha mvelelo dza kushumele dzo tiwaho, dzo livhiswaho kha u swikelela vhuḓikumedzeli ha DFFE kha nzudzanyo dza maga a kushumele a miṅwaha miṱanu uri i kone u vhona mvelaphanḓa kha u swikelela bono ḽa tshifhinga tshilapfu ḽa DFFE.

Mbekanyamushumo, ndivho na mvelelo dza maga a kushumele

Mbekanyamushumo 1: Ndangulo

• Ndivho: u ṋetshedza tshumelo dza vhurangaphanda, thikhedzo na nandaulo kha muhasho
• Mvelelo dza Maga a Kushumele:
  
  • Vhulanguli havhuḓi na u tevhedzela ṱhoḓea dza mulayo na ndaulo ya masheleni yavhuḓi
  • U dzhenelela ho khwiniswaho kha tshanduko dza ikonomi na zwa matshilisano na u maandafhadzwa ha izwo izwitshavha zwe zwa vha zwi sa koni u swikelela
  • Mishumoni hu re na vhukoni na tshomedzo dzi fushaho, ho shandukiswaho ha vho katela tshaka dzoṱhe na mirafho yoṱhe ya vhathu vha Afrika Tshipembe
  • Vhukoni ho khwiniswaho ha vhashumi kha sekithara

Mbekanyamushumo 2: Thevhedzelo ya Mulayo na Ṱholo ya Sekithara

• Ndivho: U ṱuṱuwedza mveledziso ya vhulanguli ha mulayo vhu konisaho na maitele a u ṋetshedza thendelo ya ḽaisentsi zwine zwa ḓo ṱuṱuwedza u kombetshedzwa na u tevhedzela mulayo, khathihi na u vhona uri hu na tshumisano kha kushumele kwa sekithara

• Mvelelo dza Maga a Kushumele:
  
  • Thevhedzelo yo khwiniswaho nga milayo ya mupo na u fhungudza zwithu zwi vhaisaho mupo
  • Mitheo ya mulayo ya ndaulo ya zwa mupo, maitele, zwishumiswa na tshomedzo zwi tshimbilelanaho
  • Khwiniso ya vhukoni ha vhashumi kha sekithara

Mbekanyamushumo 3: Lwanzhe na Phendelashango

• Ndivho: U ṱuṱuwedza, u langula na u ṋetshedza vhurangaphanḓa kha zwa tsireledzo ya lwanzhe na phendelashango
• Mvelelo dza Maga a Kushumele:
  
  • Tshutshedzo kha mupo dzi langeaho na vhutshiloṱhaḓu (maitele a mupo) ho londotwa
  • Nḓivho, tshumisano ya saintsi na mbekanyamaitele zwo khwaṱhaho

Mbekanyamushumo 4: Tshanduko ya Kilima, Tshiimo tsha Muya na Mveledziso i sa Gumi

• Ndivho: U rangaphanḓa, u ṱuṱuwedza, u tshimbidza, u ḓivhadza, u tola na u vusulusa u sa tshinyadzwa ha mupo, gesepfuḓi i re fhasi, na u konḓelela ha kilima na vhunzani ha muya musi ḽa Afrika Tshipembe ḽi tshi khou pfulutshela kha mveledziso i bvelaho phanḓa
• Mvelelo dza Maga a Kushumele:
  
  • U pfulutshela hu pfadzaho kha ikonomi ya gesepfuḓi i re fhasi na tshitshavha tshi no kona u imisana na kilima ifhio na ifhiyo
  • U fhungudzea ha tshutshedzo kha vhunzani ha mupo na mutakalo wa vhathu
  • Tshumisano na maṅwe mashango ane a tikedza zwa ndeme kha ḽa Afrika Tshipembe siani la zwa mupo/mveledziso i bvelaho phanḓa

Mbekanyamushumo 5: Zwi tshilaho na Ndondolo 

• Ndivho: U vhona uri hu na ndaulo na ndango ya zwithu zwi tshilaho zwo fhambanaho, vhufa na zwa ndondolo nga nḓila ine ya konisa nyaluwo ya ikonomi na mveledziso zwi bvelaho phanḓa
• Mvelelo dza Maga a Kushumele:
  
  • Vhutshiloṱhaḓu (maitele a mupo) vhu khou londotwa, u langulwa na u shumiswa nga nḓila i bvelaho phanḓa
  • Tshutshedzo kha zwithu zwoṱhe zwi tshilaho dzo fhungudzwa
  • Tswikelelo yo khwiniswaho, i sa dzhii sia nahone i linganaho kha u kovhekana mbuelo

 Mbekanyamushumo 6: Mbekanyamushumo dza zwa Mupo

• Ndivho: U thoma u shuma ha mbekanyamushumo dza mishumo ya muvhuso na thandela dza ikonomi i si na tshikafhadzo kha sekithara ya zwa mupo
• Mvelelo dza Maga a Kushumele:
  
  • Mishumo minzhi i re na tshirunzi nahone i sa fheli, hune ha dzhielwa nṱha vhaswa, vhafumakadzi na vhathu vha tshilaho na vhuholefhali
  • U vusuludzwa na u langulwa ha vhutshiloṱhaḓu
  • Ndangulo yo ṱanganelanaho ya mililo
  • Themamveledziso, mvusuluso na u fhungudza khonadzeo ya khombo
  • Khwiniso ya vhukoni ha vhashumi kha sekithara

Mbekanyamushumo 7: Ndaulo ya Dzikhemikhala na Malaṱwa

• Ndivho: U langula na u vhona uri mbekanyamaitele na milayo ya ndaulo ya dzikhemikhala na malaṱwa i khou shumiswa na u kombetshedzwa kha u tevhedzela thendelo, ndaela na thendelano dza ndaulo ya dzikhemikhala na malaṱwa
• Mvelelo dza Maga a Kushumele:
  
  • U fhungudzwa ha tshutshedzo kha vhunzani ha mupo na mutakalo wa vhathu
  • Khethekanyo ya muvhuso wapo ine ya vha na vhukoni vhu fushaho une wa kona u shuma mishumo yawo ya ndaulo ya mupo nga nḓila yavhuḓi

Mbekanyamushumo 8: Vhulanguli ha zwa Vhusima-maḓaka

• Ndivho: U bveledza na u tshimbidza u thoma mashumele a mbekanyamaitele na mbekanyamushumo dzine dza vha tshipikwa u itela u vhona uri hu na ndaulo ya zwa vhusima-maḓaka, u shumiswa nga nḓila ine ya sa fe na tsireledzo ya mavu na maḓi, na ndaulo ya khonadzeo ya khombo kha zwa vhulimi na zwiwo
• Mvelelo dza Maga a Kushumele:
  
  • Mveledziso I bvelaho phanḓa ya maḓaka a muvhuso
  • Sekithara ya zwa maḓaka yo shandukaho zwi tshi tevhedzela nzudzanyo khulwane
  • U sa vhulahwa ha maḓaka apo zwo langulwa na u londotwa
  • Tshutshedzo kha vhunzani ha mupo na mutakalo wa vhathu zwo fhungudzwa

Mbekanyamushumo 9: Vhulanguli ha zaw Vhureakhovhe

• Ndivho: U vhona uri hu na u sa fhela, u shumiswa na u swikelela nga nḓila yo teaho kha zwiko zwa zwitshilaho zwa lwanzheni nga kha ndaulo na milayo zwo khwiniswaho
• Mvelelo dza Maga a Kushumele: 
  
  • Mutheo wa mulayo u shumaho nga nḓila yavhuḓi na u konisaho khonadzeo ya ndaulo na mveledziso dza zwiko zwa zwithu zwi tshilaho zwa lwanzheni na zwa milamboni (maḓanzheni, phendelashangoni, milamboni na madamuni)
  • Sekhithara ya zwa vhureakhovhe na zwa vhufuwi ha maḓini i langulwaho zwavhuḓi ine ya khwaṱhisa na u khwinisa nyaluwo na mveledziso ya ikonomi
  • Nyimele dza ikonomi ya matshilisano kha zwitshavha zwa vhureakhovhe yo khwiniswaho