Visie, missie en waardes

Visie

’n Welvarende en onpartydige samelewing wat in harmonie met ons natuurlike hulpbronne woon.

Missie

Om leierskap in omgewingsbestuur, bewaring en beskerming tot volhoubaarheid in die belang van Suid-Afrikaners en die globale gemeenskap te verskaf.

Waardes

Ons word aangedryf deur ons Passie as bewaarders en ambassadeurs van die omgewing, ons moet Proaktief wees en ’n innoverende denkwyse en oplossings tot omgewingsbestuur bevorder, gebaseer op ’n Mensgesentreerde benadering wat die noodsaaklikheid van Batho Pele erken, want dit is wanneer ons ons mense eerste stel dat ons dien met Integriteit, ’n belangrike bestanddeel in ’n hoë Prestasie-aangedrewe organisasie soos ons s’n.

Passie

Mensgesentreerd

Integriteit

Prestasie

Proaktief

Oorsig van die mandaat en bedrywighede van die Departement Van Bosbou, Visserye en die Omgewing

Die wetlike mandaat en kernbesigheid van die Departement van Bosbou, Visserye en die Omgewing (DBVO) is om Suid-Afrika se omgewing en natuurlike hulpbronne te bestuur, te beskerm en te bewaar. Die mandaat word gerig deur artikel 24 van die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika, 1996 (nr. 108 van 1996), wat almal die reg gee (a) op ’n omgewing wat nie skadelik vir hulle gesondheid of welsyn is nie; en (b) op die beskerming van die omgewing ter wille van huidige en toekomstige geslagte, deur redelike wetgewende en ander maatreëls.

Om aan hierdie grondwetlike omgewingsreg en die behoefte aan goeie omgewingsbestuur en volhoubare ontwikkeling uitvoering te gee, het die DBVO oor ’n tydperk ’n omvattende wetgewende/ reguleringsraamwerk oor omgewingsbestuur ontwikkel. Dié reguleringsraamwerk bevat parlementswette (omgewingsregte), regulasies, beleide, norme en standaarde en ander regulerende nutsmiddels wat daarop gemik is om praktyke ten opsigte van goeie omgewingsbestuur te bevorder om die omgewing tot voordeel van huidige en toekomstige geslagte te beskerm en te bewaar.

Benewens die ontwikkeling, implementering en voortdurende hersiening van ’n progressiewe reguleringsraamwerk vir goeie omgewingsbestuur is daar ander kritieke ingrypings ten opsigte van omgewingsbestuur deur die DBVO, insluitende om bewustheid van sleutelomgewingskwessies te verskerp en om ’n kultuur van omgewingsaktivisme onder gewone burgers te bevorder, kapasiteit in die sektor te bou, en nasionale, streeks- en globale vennootskappe te vestig en te verskerp om algemene omgewingsuitdagings te hanteer.

Die langtermynvisie van die DBVO is om “’n voorspoedige en regverdige samelewing wat in harmonie met ons natuurlike bronne woon”, te hê, soos in ons mediumtermyn- strategiese plan uiteengesit is. Om die sukses van hierdie visie te ondersteun, het die DBVO vyf strategiese doelwitte geïdentifiseer, soos volg:

• Ekonomiese bydrae van die omgewing geoptimaliseer;
• Omgewings-/Ekologiese integriteit bewaar en verbeter;
• Sosiale verandering in ons gemeenskappe;
• Globale agenda beïnvloed en verpligtinge nagekom; en
• ’n Bekwame en doeltreffende departement.
  
  

Die DBVO is in nege begrotingsprogramme gestruktureer. Elke program streef na ’n stel geïdentifiseerde strategiese uitkomste, wat daarop gemik is om die verpligtinge van die DBVO tot die vyfjaar- strategiese plan na te kom en uiteindelik opeenvolgende vordering tot die realisering van die langtermynvisie van die DBVO te maak.

Programme, doele en strategiese uitkomste

Program 1: Administrasie 

• Doel: Om strategiese leierskap, bestuur en ondersteuningsdienste aan die departement te verskaf
• Strategiese uitkomste:
  
  • Goeie bestuur en voldoening aan wetgewende vereistes en doeltreffende finansiële bestuur
  • Verbeterde bydrae tot sosio-ekonomiese verandering en bemagtiging van voorheen benadeelde gemeenskappe
  • ’n Behoorlik vaardige en bemagtigde werksmag wat getransformeer is en verteenwoordigend is van Suid-Afrika se demografie ten opsigte van ras en geslag
  • Verbeterde menslikehulpbronkapasiteit van die sektor

Program 2: Regulerende voldoening en monitering van die sektor

• Doel: Om die ontwikkeling van ’n bekwame wetlike regime en lisensiëringsgoedkeuringstelsel te bevorder wat toepassing en voldoening sal bevorder en koördinering van sektorprestasie sal verseker

• Strategiese uitkomste:
  
  • Verbeterde voldoening aan omgewingswetgewing en vermindering van omgewingsbedreigings
  • Belynde reguleringsraamwerke vir omgewingsbestuur, stelsels, nutsmiddels en instrumente
  • Verbeterde menslikehulpbronkapasiteit van die sektor

Program 3: Oseane en kuste

• Doel: Om strategiese leierskap van oseaan- en kusbewaring te bevorder, te bestuur en te verskaf
• Strategiese uitkomste:
  
  • Bestuur van bedreigings vir omgewingsintegriteit en bewaring van ekosisteem
  • Versterkte koppelvlak tussen kennis, wetenskap en beleid

Program 4: Klimaatsverandering, luggehalte en volhoubare ontwikkeling

• Doel: Om die hoofstroomontwikkeling van omgewingsvolhoubaarheid, lae koolstofemissies en klimaatweerstand en luggehalte in Suid-Afrika se oorgang na volhoubare ontwikkeling te lei, te bevorder, te fasiliteer, te beïnvloed, te monitor en te hersien
• Strategiese uitkomste:
  
  • ’n Regverdige oorgang na ’n laekoolstofekonomie en klimaatsaanpasbare samelewing
  • Vermindering van bedreigings vir omgewingskwaliteit en menslike gesondheid
  • Internasionale samewerking wat Suid-Afrikaanse omgewings-/volhoubare ontwikkelingsprioriteite ondersteun

Program 5: Biodiversiteit en bewaring 

• Doel: Om die regulering en bestuur van biodiversiteit-, erfenis- en bewaringsake op ’n manier te verseker om volhoubare ekonomiese groei en ontwikkeling te verseker
• Strategiese uitkomste:
  
  • Bewaar, bestuur en volhoubare gebruik
  • Vermindering van bedreigings vir biodiversiteit
  • Beter toegang, regverdige en billike verdeling van voordele

 Program 6: Omgewingsprogramme

• Doel: Om die uitgebreide openbarewerkeprogram en groenekonomieprojekte in die omgewingsektor te implementeer
• Strategiese uitkomste:
  
  • Beter werkgeleenthede geskep en volgehou, met jongmense, vroue en persone met gestremdhede geprioritiseer
  • Ekosisteme gerehabiliteer en bestuur
  • Geïntegreerde brandbestuur
  • Infrastruktuur, aanpassing en vermindering van ramprisiko
  • Verbeterde menslikehulpbronkapasiteit van die sektor

Program 7: Bestuur van chemikalieë en afval

• Doel: Om beleide en wetgewing ten opsigte van chemikalieë en afval te bestuur en te verseker dat dit ooreenkomstig goedkeurings, opdragte en ooreenkomste ten opsigte van chemikalieë en afval geïmplementeer en toegepas word
• Strategiese uitkomste:
  
  • Vermindering van bedreigings vir omgewingskwaliteit en menslike gesondheid
  • ’n Voldoende bemagtigde plaaslike sfeer van die regering wat sy omgewingsbestuurfunksie doeltreffend kan uitvoer

Program 8: Bosboubestuur

• Doel: Om die implementering van beleide en geteikende programme te ontwikkel en te fasiliteer om die bestuur van woude, die volhoubare gebruik en beskerming van grond en water en die bestuur van landbourisiko’s en -rampe te verseker
• Strategiese uitkomste:
  
  • Volhoubare produksie van staatswoude
  • ’n Veranderde bosbousektor belyn met die meesterplan
  • Volhoubare bestuur en regulering van inheemse woude
  • Vermindering van bedreigings vir omgewingskwaliteit en menslike gesondheid

Program 9: Visseryebestuur

• Doel: Om die volhoubaarheid, gebruik en ordelike toegang tot mariene lewende bronne deur verbeterde bestuur en regulering te verseker
• Strategiese uitkomste: 
  
  • Doeltreffende en bekwame reguleringsraamwerk vir die bestuur en ontwikkeling van mariene en varswater lewende bronne (oseane, kuste, riviere en damme)
  • ’n Goedbestuurde visserye- en waterkultuursektor wat ekonomiese groei en ontwikkeling volhou en verbeter
  • Verbeterde sosio-ekonomiese toestande vir visvanggemeenskappe

Inembombono, umnqopho, amagugu

Inembombono

Ituthuko nokulingana komphakathi ophila ngokuzwana  nezemvelo .

Umnqopho

Ukunikela ngoburholi ekuphatheni zebhoduluko, ukonga nokuvikela enzuzweni yasamfuthi engazuzwa mphakathi zombelele wamaSewula Afrika.

Amagugu

Sikhuthazwe yiTjisakalo njengabanikazi nabazenda bebhoduluko, kufanele sibe maJadu begodu sikatelele indlela yokucabanga ngokungeneleleko nokuletha iinsombululo ekuphathweni kwebhoduluko elizinze ebaNtwini ngehlelo lekambiso le-Batho Pele. Lapho-ke, kulapho sibeka abantu bethu phambili abazakusebenza ngokuzimisela nangeSithunzi, ekusididiyeli ehlanganweni enomnqopho wokusebenza ngokwezinga eliphezulu njengathi.

Itjisakalo

Idzimelelo lebaNtwini

Isithunzi

Ukusebenza

Ukuba majadu 

Ibuyekezo negunya lokusebenza KomNyango wezamaHlathi, iinHlambi neBhoduluko

Igunya elisemthethweni nomsebenzi oqakathekileko wehwebo lomNyango wezamaHlathi, iinHlambi neBhoduluko kukuphatha nokuvikela begodu nokubulunga ibhoduluko nezenjiwa eSewula Afrika. Igunyeli lilawulwa sigaba 24 somThethosisekelo weRephablikhi yeSewula Afrika, 1996 (umThetho Nomb. 108 we-1996), neyenzelwe loke ilungelo lomuntu (a) ebhodulukweni elingekhe lalimaza ubuphilo namkha indlela yepilo yomuntu; begodu  (b) ukuba nebhodoluko evikelekileko engazuzwa sizukulwana sesikhathesi nesizako ngokomthetho nezinyo iiindlela.

Ukunikela ngefanelo nangelungelo ngokomthetho webhoduluko nangetlhogeko lokuphatha ngefanelo begodu netuthuko edzimeleleko. I-DFFE sele inendlela ehle yokuphatha nokuthuthukisa ibhodoluko elilawulwa litlhatlha lomthethomtlamo/lomthetjhwana. Lomthethomtlamo ungewePalamende (imithetho yezebhodoluko), imithetjwana, imigomo, izinga nemikhuba nezinye iinsetjenziswa ezithuthukisa ukuphatha nokubulunga ibhoduluko ezwakalako engazuzwa sizukulwana sesikhathesi nesizako.

Ukungezelela etuthukweni, ukusebenza nokubuyekeza okuragela phambili komthethomtlamo oragela phambili ngokuphatha okuzwakalako ibhoduluko, ezinye iindlela eziqakathekileko zokuphathwa kwebhoduluko yi-DFFE, zifaka hlangana ukuyelelisa ngezinto ezinembako zebhoduluko kanti godu nokuthuthukisa isiko lezobhodoluko kubahlali, ukwakha umthamo ngekhakheni nokutlama begodu nokuqinisa ubudlelwano nenarha yoke, iphasi loke neeyingeni ukurarulula iintjhijilo zebhodoluko.

Inembombo ye-DFFE “kukwenza ituthuko nomphakathi ngokulinganako nokuphilisana ngokuzwana nezemvelo”, njengombana kuvezwe ehlelweni elihlelekileko laphakathi komnyaka. Ukusekela ipumelelo ye nombombono le, i-DFFE ikhombe iminqopho ehlelekileko yeminyaka emihlanu, ngalendlela elandelako:

• Ukulekelela ibhoduluko kwezomnotho;
• Ukuthuthukisa nokuvikela isithunzi sezebhoduluko, iinyamazana kanye neemila;
• Itjhuguluko kwezokuhlalisana emiphakathini;
• Ukukhuthazwa lihlelo lephasi loke neembopho ezenziweko;  begodu
• NomNyango onekghono nofaneleko.

I-DFFE yakhekhe ngamahlelo wesabelomali alithoba. Ihlelo ngalinye lihleleke ngemiphumela ehlelekileko edzujuliweko ngomnqopho wokuphumelelisa iimbopho ze-DFFE ngehlelo elihlelekileko leminyaka emihlanu begodu kwenze iragelo phambili eliphumelelako lokufeza inembombono yesikhathi eside ye-DFFE.

Amahlelo, iminqopho nemiphumela ehlelekileko

Ihlelo loku-1: Ukulawula 

• Umnqopho: Ukunikela ngokubusa, ukuphatha nokusekela imisebenzi yomNyango
• Imiphumela ehlelekileko:
  
  • Ukubusa kuhle nokuqinsekisa kobana zoke izinto zangokomthetho neemali ziphathwa ngefanelo
  • Ituthuko ekufakweni kwesandla kezomnotho wezehlalakuhle nokunikela Amandla imiphakathi ebekade idinywe amathuba ngaphambilini
  • Abasebenzi abanekghono abaneleko ebhodulukweni lomsebenzi elijamela amaSewula Afrika ngokobulili nobuhlanga kanye nobuzwe
  • Umthamo othuthukisiweko wabasebenzi emsebenzini nofana emkhakheni

Ihlelo lesi-2: Ukukhambisana Nomthetho Nokutjheja Umkhakha

• Umnqopho: Ukuthuthukisa imithetho ngokukhuthaza ukukhambisana nomthetho nehlelo lokunikela ngamalayisensi elizokukatelela umthetho ngokusebenza ngawo ukwenzelela kobana kube nokusebenza kuhle kwemikhakha

• Imiphumela ehlelekileko:
  
  • Ituthuko yokusebenza ngomthetjhwana wezebhoduluko nokuphungula ukuthuselwa kwebhoduluko
  • Amatlhatlha womthetho ophethe zebhoduluko, amahlelo, amathulusi kanye neensetjenziswa.
  • Umthamo othuthukisiweko wabasebenzi emsebenzini nofana emkhakheni

Ihlelo lesi-3: Amalwandle Namagu Wamalwandle

• Umnqopho: Ukuthuthukisa, ukuphatha nokunikela ngoburholi obuhlelekileko ekubulungweni kwamalwandle namagu wamalwandle
• Imiphumela ehlelekileko:
  
  • Ulawulwa kokuthuselwa kwesithunzi sezebhoduluko nokubulungwa kwebhoduluko leenyamazana neemila
  • Ilwazi eliqinisiweko, isayensi nokuqalana nemigomo

Ihlelo lesi- 4: Ukutjhuguluka Kwetlayimethi, Izinga Eliphezulu Lomoya Netuthuko Edzimeleleko

• Umnqopho: Ukurhola, ukuthuthukisa, ukwenza, ukwazisa, ukutjheja nokubuyekeza izinzo lebhodoluko efaka hlangana umoya osilaphazekileko nokusimama komoya wezinga eliphezulu netlayimethi ematjhugulukweni wetuthuko yeSewula Afrika
• Imiphumela elihlelekileko:
  
  • Ubujamo lapho kunekhabhoni ephasi nomphakathi wetlayimethi esimemeko
  • Ukuthuselwa kwezinga eliphezulu lezebhoduluko nokuphungula ubungozi emaphilweni wabantu
  • Ukubambisana neentjhaba / izizwe neSewula Afrika nokusekelana kezebhoduluko/eentweni eziqakathekileko zokusimamisa ituthuko

Ihlelo lesi- 5: Ukuhlukahlukana Nokutlhogonyelwa 

• Umnqopho: Ukuqinisekisa imithetjhwana yokuphathwa kweendaba zokwahlukahlukana, amagugu nokutlhogonyelwa ngendlela yokulawula ukusimama kwetuthuko nokukhula komnotho
• Imiphumela ehlelekileko:
  
  • Ukutlhogonyelwa kobudlelwano bokuphilako nokungaphiliko,ukuphathwa nokusetjenziswa ngokusimamisa
  • Ukuphungulwa kokuthuselwa kokuhlukahlukana
  • Ukufikelela okuthuthukisiweko, okungathathi ihlangothi nokwabiwa kweenzuzo ngokulinganako

 Ihlelo lesi- 6: Amahlelo Wezebhoduluko

• Umnqopho: Ukusebenzisa ihlelo lomphakathi elinatjisiweko namaphrojekthi womnotho ophilisako emkhakheni wezebhoduluko
• Imiphumela ehlelekileko:
  
  • Kwakhiwe imisebenzi eminengi emihle beyasimamiswa, ngelutjha, abafazi nabantu abaphila nokukhubazeka
  • Ukuvuselelwa nokuphathwa kobudlelwano bokuphilako nokungaphiliko
  • Ukuphathwa okuhlangene nemililo
  • Imakhiwo nokuphungula ubungozi
  • Umthamo othuthukisiweko wabasebenzi emsebenzini nofana emkhakheni

Ihlelo le-7: Amakhemikhali Nokuphathwa Kweenzibi

• Umnqopho: Ukuphatha nokuqinisekisa kobana imithethomgomo yokuphathwa kweenzibi begodu kuqalelelwe ukusetjenziswa nokukatelela ukusebenza ngokomthetho nakusetjenzwa ngegunya, umlayelo neemvumelano zokuphathwa kweenzibi namakhemikhali
• Imiphumela ehlelekileko:
  
  • Ukuthuselwa kwezinga eliphezulu kezebhoduluko nokuphungula ubungozi kezamaphilo wabantu
  • Ukunikela nokukhulisa indawo zaborhulumende bemakhaya ukwenzelela ukuphathwa kuhle kwemisebenzi yezebhoduluko

Ihlelo lobu-8: Ukuphathwa Kwezamahlathi

• Umnqopho: Ukuthuthukisa nokulawula ukusebenza kwemithethomgomo namahlelo ekuqaliswe kiwo kobana kuphathwe kuhle zamahlathi, ukuwasebenzisa ngokusimemeko nokuvikela inarha namanzi begodu nobungozi kezelimo nehlekelele
• Imiphumela ehlelekileko:
  
  • Ukukhiqizwa okusimemeko kwamahlathi wombuso
  • Ukutjhugulula umkhakha wezamahlathi ngokukhambisana nehlelo elikhulu
  • Ukuphatha nokulawula ukusimama kwamahlathi wendabuko
  • Ukuthuselwa kwezinga eliphezulu kezebhoduluko nokuphungula ubungozi kezamaphilo wabantu

Ihlelo le-9: Ukuphathwa Kweenhlambi

• Umnqopho: Ukuqinisekisa ukusimama, ukusetjenziswa kweenlwana zemanzini ngemithetho nangokuphathwa okuthuthukisiweko
• Imiphumela ehlelekileko: 
  
  • Itlhatlha lomtlamo olawula ukukghonakalisa ukuphathwa nokuthuthukiswa kweendawo zemanzini kanye namanzi ahlwengileko (amalwandle, amagu, imilambo neziziba)
  • Ukuphathwa kuhle kweenhlambi nemiye imikhakha yezangemanzini esimamisa ukukhula nokuthuthuka komnotho
  • Ukuthuthukisa ubujamo bomnotho wezehlalakuhle yabathiyi beenhlambi emiphakathini

Umbono, umgomo, emagugu

Umbono

Umphakatsi londlondlobalako nalolinganako lophila ngeluvano nemitfombo yetfu yemvelo.

Umgomo

Kuniketa ngebuholi ekuphatfweni kwemvelo, kongiwa kanye nekuvikela ngasekusimameni kute kuzuze bantfu baseNingizimu Afrika kanye nemphakatsi wemhlaba.

Emagugu

Siholwa Lugcozi lwetfu njengebaphatsi nemancusa emvelo, kufanele Sikhutsale futsi sikhutsate kucabanga lokusha netisombululo ekuphatfweni kwemvelo lokusekelwe endleleni legcile Kubantfu leyemukela kubaluleka kwe-Batho Pele, ngobe kulapho sibeka khona bantfu kucala lesitawubasentela Ngebucotfo, sitsako lesibalulekile enhlanganweni leholwa Kusebenta lokusetulu njengalena yetfu.

Inshisekelo

Kugcila ebantfwini

Bucotfo

Kusebenta

Kutisukumela

Sibutsetelo seligunya nemisebenti yeLitiko Letemahlatsi, Tinhlanti Netemvelo

Ligunya lelisemtsetfweni kanye nebhizinisi lengumgogodla yeLitiko Letemahlatsi, Tinhlanti Netemvelo (i-DFFE) kuphatsa, kuvikela kanye nskulondvolota imvelo yaseNingizimu Afrika kanye nemitfombolusito yemvelo. Ligunya lisekelwe esigabeni 24 seMtsetfosisekelo weRiphabhulikhi yaseNingizimu Afrika, wanga-1996 (Umtsetfo nombolo 108 wanga-1996), loniketa wonkhe umuntfu lilungelo (a) lokuba nendzawo lengasiyo ingoti emphilweni nobe kunhlalakahle yakhe; kanye (b) nekutsi indzawo ivikelwe kute kuzuze titukulwane tamanje netesikhatsi lesitako, ngemtsetfo lofanele kanye naletinye tindlela.

Kute kuphunyeleliswe lelilungelo lemvelo lelikumtsetfosisekelo kanye nesidzingo sekuphatfwa kwemvelo ngendlela lefanele kanye nentfutfuko lesimeme, i-DFFE yasungula luhlaka lwemtsetfo/lwekulawula kuphatfwa kwemvelo loluphelele. Loluhlaka lwekulawula luhlanganisa tento tephalamende (imitsetfo yetemvelo), imitsetfotimiso, tinchubomgomo, imitsetfo nemigomo kanye nalamanye emathulusi ekulawula lekuhloswe ngawo kukhutsata tinchubo letifanele tekuphatfwa kwemvelo kute kuvikelwe futsi kugcinwe imvelo kute kuzuze titukulwane tamanje netesikhatsi lesitako.

Ngetulu kwekuttfutfukiswa, kusetjentiswa kanye nekubuyeketwa lokuchubekako kweluhlaka lwekulawula lolunenchubekelembili lwekulawulwa kwemvelo ngendlela efanele, lokunye kungenelela lokubalulekile kwekulawulwa kwemvelo lokwentiwa yi-DFFE kubandzakanya kwatisa ngetindzaba letibalulekile temvelo kanye nekukhutsata lisiko lekushisekela imvelo phakatsi kwetakhamuzi jikelele, kwakha likhono ngaphakatsi kwemkhakha, kanye nekusungula nekucinisa budlelwano bavelonkhe, betifundza nebemhlaba wonkhe kute kubhekwane netinsayeya letifanako tetemvelo.

Umbono wesikhatsi lesidze we-DFFE kuba “nemphakatsi lophumelelako nalolinganako lophila ngeluvano nemitfombolusito  yetfu yemvelo”, njengobe kuvetwe eluhlelweni lwetfu lwemasu esikhatsi lesimaphakatsi. Kwesekela kuphunyelelwa kwalombono, i-DFFE ibone tinjongo temasu lasihlanu, langalendlela:

• Umnikelo wetemnotfo wemvelo utfutfukisiwe;
• Bucotfo betemvelo buvikelekile futsi butfutfukisiwe;
• Ingucuko kutenhlalo ngekhatsi kwemiphakatsi yetfu;
• I-ajenda yemhlaba wonkhe ifakwe umoya futsi kuhlangabetwane netibopho; futsi
• Litiko lelinelikhono nalelisebenta kahle.
  
  

I-DFFE ihlelwe yaba tinhlelo temcombelelotimali letiyimfica. Luhlelo ngalunye lulandzela isethi yemiphumela yemasu laboniwe, lekuhloswe ngayo kuzuza tibopho te-DFFE eluhlelweni lwemasu lweminyaka lesihlanu futsi ekugcineni lube nenchubekelaphambili ngekulandzelana ekuphunyelelisweni kwembono wesikhatsi lesidze we-DFFE.

Tinhlelo, tinhloso kanye nemiphumela yemasu

Luhlelo 1: Kuphatsa 

• Inhloso: Kuniketa ngebuholi lobunelisu, kuphatsa netinsita tekwesekela kulitiko.
• Imiphumela Yemasu:
  
  • Kuphatsa lokuhle nekuhambisana netidzingo temtsetfo kanye nekuphatfwa kwetimali ngemphumelelo
  • Ligalelo lelitfutfukisiwe ekuguculweni kwetenhlalo-mnotfo kanye nekuhlonyiswa kwemiphakatsi leyayincishwe ematfuba ngaphambilini
  • Basebenti labanemakhono lanele kanye nembutfo lonemandla lohlelwe kabusha futhi lomele buhlanga nebulili baseNingizimu Afrika
  • Kutfutfukiswa kwelikhono lebasebenti bemkhakha

Luhlelo 2: Kutfotjelwa Kwemtsetfo kanye Nekucaphelwa Kwemkhakha

• Inhloso: Kukhutsata kutfutfukiswa kweluhlelo lwetemtsetfo lolusitako kanye neluhlelo lwekugunyatwa kwemalayisensi lolutawugcugcutela kuphocelelwa nekutfotjelwa kwemitsetfo, futsi lucinisekise kuhlelenjiswa kwekusebenta kwemkhakha.

• Imiphumela Yemasu:
  
  • Kulandzelwa lokutfutfukisiwe kwemitsetfo yetemvelo futsi netinsongo temvelo kuncishisiwe
  • Tinhlaka tekulawula kuphatfwa kwemvelo letihambisanako, tinhlelo, emathuluzi netisetjentiswa
  • Kutfutfukiswa kwelikhono lebasebenti bemkhakha

Luhlelo 3: Emalwandle nemaSentfo

• Inhloso: Kukhutsata, kuphatsa kanye nekuniketa ngebuholi lobunelisu ngekulondvolowa kwemalwane nemasentfo
• Imiphumela Yemasu:
  
  • Tinsongo kubucotfo bemvelo tilawuliwe futsi luhlelo lwemvelo lulondvolotiwe
  • Kuchumana, isayensi kanye nenchubomgomo kucinisiwe

Luhlelo 4: Kuntjintja Kwesimo Selitulu, Ikhwalithi Yemoya kanye Nekutfutfukiswa Lokusimeme

• Inhloso: Kuhola, kukhutsata, kuhlelembisa, kwatisa, kucaphela kanye nekubuyeketa kulinganiswa kwekusimama kwemvelo, kukhishwa kwekhabhoni lephasi, nekumelana nesimo selitulu kanye nelizinga lemoya ekugucukeni kweNingizimu Afrika iye entfutfukeni lesimeme.
• Imiphumela Yemasu:
  
  • Luntjintjo lolulungile loluya emnotfweni wekhabhoni lephasi kanye nemphakatsi lokwati kumelana nesimo selitulu
  • Tinsongo kukhwalithi yetemvelo nasemphilweni yebantfu tincishisiwe
  • Kubambisana kwemave ngemave lokusekela tintfo letibalulekile tentfutfuko lesimeme/yemvelo eNingizimu Afrika

Luhlelo 5: Tinhlobonhlobo tetintfo letiphilako Nekongiwa kwemvelo 

• Inhloso: Kucinisekisa kulawulwa nekuphatfwa kwetinhlobonhlobo temvelo, emagugu kanye netindzaba tekongiwa kwemvelo ngendlela lekhutsata kukhula kwemnotfo lokusimeme nentfutfuko.
• Imiphumela Yemasu:
  
  • Tinhlelo temvelo tilondvolotiwe, taphatfwa futsi tasetjentiswa ngalokusimeme
  • Tinsongo tetinhlobonhlobo tetintfo letiphilako tincishisiwe
  • Kufinyelela lokutfutfukisiwe, kwabelana lokufanelekile nalokulinganako kwetinzuzo

 Luhlelo 6: Tinhlelo Tetemvelo

• Inhloso: Kucalisa luhlelo lolwandzisiwe lwemisebenti yahulumende kanye nemiklamo yemnotfo lonakekela imvelo emkhakheni wemvelo
• Imiphumela Yemasu:
  
  • Kudalwe imisebenti lehloniphekile futsi lesimeme, kubekwe phambuli lusha, bantfu labasikati kanye nebantfu labakhubatekile
  • Tinhlelo temvelo tivuselelwe futsi taphatfwa
  • Kuphatfwa kwemlilo lokuhlanganisiwe
  • Sakhiwonchanti, intayeketo kanye nekunciphisa tinhlekelele
  • Kutfutfukiswa kwelikhono lebasebenti bemkhakha

Luhlelo 7: Kuphatfwa Kwemakhemikhali Nemfucuta

• Inhloso: Kuphatsa kanye nekucinisekisa kutsi tinchubomgomo nemitsetfo yekulawulwa kwemakhemikhali nemfucuta kuyasetjentiswa futsi kuyaphocelelwa ngekuhambisana nemagunya, ticondziso netivumelwano tekuphatfwa kwemakhemikhali.
• Imiphumela Yemasu:
  
  • Tinsongo kukhwalithi yetemvelo nasemphilweni yebantfu tincishisiwe
  • Umkhakha wahulumende wendzawo lonelikhono lelanele lokhona kwenta umsebenti wawo wekuphatsa imvelo ngemphumelelo.

Luhlelo 8: Kuphatfwa Kwemahlatsi

• Inhloso: Kutfutfukisa nekuhlelembisa kuphunyeleliswa kwetinchubomgomo kanye netinhlelo letihlosiwe kucinisekisa kuphatfwa kwemahlatsi, kusetjentiswa lokusimeme nekuvikelwa kwemhlaba nemanti, kanye nekuphatfwa kwebungoti netinhlekelele tetekulima.
• Imiphumela Yemasu:
  
  • Kukhicitwa lokusimeme kwamahlatsi ahulumende
  • Umkhakha wemahlatsi lohlelwe kabusha ngekuhambisana neluhlelo loluyinhloko
  • Emahlatsi endzabuko aphetfwe futsi alawulwa ngalokusimeme
  • Tinsongo kukhwalithi yetemvelo nasemphilweni yebantfu tincishisiwe

Luhlelo 9: Kuphatfwa Kwetetinhlanti

• Inhloso: Kucinisekisa kusimama, kusetjentiswa kanye nekufinyeleleka lokuhlelekile kwemitfombolusito lephila elwandle ngekuphatfwa lokutfutfukisiwe kanye nekulawulwa
• Imiphumela Yemasu: 
  
  • Luhlaka lekulawula lolusebentako lekuphatsa nekutfutfukiswa kwemitfombolusito lephilako yaselwandle neyasemantini lahlantekile (emalwandle, emasentfo, imifula nemadamu)
  • Umkhakha lophetfwe kahle wetekudoba kanye netekulima tasemantini losimamisa futsi lotfutfukisa kukhula kwemnotfo kanye nentfutfuko
  • Timo tenhlalo-mnotfo yemiphakatsi ledobako tentiwe ncono

Umbono, umgomo, izimiso

Umbono

Umphakathi ophumelelayo nolinganayo ohlalisana nophila ngokuthula nemithombo yezisinza zemvelo.

Umgomo

Ukuhlinzeka ngobuholi ekuphathweni kwemvelo, ukongiwa kanye nokuvikelwa ekusimamiseni ukuze kuzuze abantu baseNingizimu Afrika kanye nomphakathi womhlaba wonke jikelele.

Izimiso

Siqhutshwa intshisekelo yethu njengabagcini bemvelo kanye namanxusa emvelo, kufanele sikhuthale ekugqugquzeleni imibno emisha kanye nezisombululo ekuphathweni kwemvelo okusekelwe endleleni egxile Kubantu futhi eqaphela ukubaluleka kwe-Batho Pele, ngoba yilapho isisekelo sethu sikhona, ukubeka abantu esizobasebenzela Ngobuqotho kuqala, okuyisisithako esibalulekile enhlanganweni eqhutshwa Ukusebenza okuphezulu njengeyethu.

Intshisekelo

Sigxile kubantu

Ubuqotho

Ukusebenza

Intshisekelo

Ubufakazi bonke ngegunya kanye nemisebenzi woMnyango Wezamahlathi, Ezokudoba Nezemvelo

Igunya elisemthethweni kanye nomsebenzi owumgogodla woMnyango Wezamahlathi, Ezokudoba Nezemvelo (DFFE) ukuphatha, ukuvikela kanye nokulondoloza imvelo yaseNingizimu Afrika kanye nemithombo yezinsiza zemvelo. Igunya lisekelwe esigabeni 24 soMthethosisekelo weRiphabhulikhi yaseNingizimu Afrika, we-1996 (uMthetho No. 108 we-1996), onikeza wonke umuntu ilungelo (a) lokuphila endaweni engesiyo ingozi empilweni noma enhlalakahleni yakhe; kanye (b) nelokuba kuvikelwe imvelo ukuze kusizakale izizukulwana zamanje nezizayo, ngemithetho nezinye izinyathelo ezemukelekayo.

Ukuze kufezeke leli lungelo lomthethosisekelo lendawo okuphilwa kuyo kanye nesidingo sokuphathwa kwemvelo ngendlela efanele  nentuthuko eqhubekayo i-DFFE iye yasungula uhlaka lomthetho/lokulawula oluphelele. Lolu hlaka lokulawula luhlanganisa imithetho yephalamende (imithetho yezemvelo), imithethonqubo, izinqubomgomo, izinkambiso nezindinganiso, namanye amathuluzi okulawula okuhloswe ngawo ukukhuthaza izinqubo zokulawulwa kwemvelo ezemukelekayo ukuze kuvikelwe futhi kugcinwe imvelo ukuze kusizakale izizukulwane zamanje nezizayo.

Ukwengeza ekuthuthukisweni, ukuqaliswa kanye nokubuyekezwa okuqhubekayo kohlaka lokulawula oluqhubekayo lokulawulwa kwemvelo ngendlela efanele, okunye ukungenelela okubalulekile kokulawulwa kwemvelo okwenziwa yi-DFFE kubandakanya ukuqwashisa ngezindaba ezibalulekile zemvelo kanye nokukhuthaza isiko lokushisekela imvelo phakathi kwezakhamuzi ezivamile, ukwakha amandla ngaphakathi komkhakha, kanye nokusungula nokuqinisa ubudlelwano bukazwelonke, besifunda kanye nomhlaba wonke ukuze kubhekwane nezinselele ezifanayo zezemvelo.

Umbono wesikhathi eside we-DFFE ukuba “nomphakathi ophumelelayo nolinganayo  ohlalisana nophila ngokuzwana nemithombo yezisinza zemvelo zethu”, njengoba kuveziwe ohlelweni lwethu lwenkathi ephakathi nonyaka. Ukweseka ukuzuzwa kwalo mbono, i-DFFE ihlonze izinjongo zamasu amahlanu, okumi kanje:

• Ukusebenzisa okungcono kakhulu noma okuphumelelayo kwezinzuzo zezomnotho wezemvelo;
• Ukuthuthukisa nokuvikela Ubuqotho bezemvelo/Ukusebenzelana kwezinto eziphilayo nemvelo;
• Uguquko ngaphakathi emiphakathini yethu;
• Ukuhlangabezana nezibophezelo nethonya le-ajenda yomhlaba wonke; 
• Umnyango onekhono nosebenza ngokugcwele.
  
  

I-DFFE ihlelwe yaba nezinhlelo zesabelomali eziyisishiyagalolunye. Uhlelo ngalunye luqhubela phambili imiphumela yamacebo namasu ahlonziwe, okuhloswe ngawo ukuzuza izibopho ze-DFFE ohlelweni lwamacebo namasu eminyaka emihlanu futhi ekugcineni lube nenqubekela phambili  ekufezekiseni umbono wesikhathi eside we-DFFE.

Izinhlelo, izinhloso kanye amacebo namasu

Uhlelo loku-1: Ukuphatha 

• Inhloso: Ukuhlinzeka ngobuholi obuhambisana namasu, ukuphatha kanye nezinsiza zokweseka umnyango
• Uhlelo lamasu olunemiphumela:
  
  • Ukubusa kahle nokuhambisana nezidingo zomthetho kanye nokuphathwa kwezimali ngempumelelo
  • Ukuba negalelo ekuguqulweni kwezenhlalo-mnotho kanye nokufukula imiphakathi eyayincishwe amathuba phambilini
  • Abasebenzi abanamakhono anele nabanobuhlakani, abanesimo somqondo esiguquliwe futhi abamele zonke izihlanga nobulili baseNingizimu Afrika
  • Ukuthuthikiswa kwenani lezisebenzi kulo mkhakha

Uhlelo lwesi-2: Ukuthobela Umthetho kanye Nokuqapha Umkhakha

• Inhloso: Ukukhuthaza ukuthuthukiswa kohlelo lwezomthetho oluqondisayo kanye nohlelo lwamalayisensi okugunyazwa oluzogqugquzela ukuphoqelelwa nokuthobelwa kwemithetho, futhi luqinisekise ukuhambisana kokusebenza komkhakha.

• Uhlelo lamasu olunemiphumela:
  
  • uthuthukisa ukuthobela kwemithetho yezemvelo kanye nezindlela zokunciphisa ukulimala kwemvelo kuncishisiwe
  • Izinhlaka, izinhleo kanye namathuluzi zokulawula kwemvelo ezihambisanayo
  • Ukuthuthikiswa kwenani lezisebenzi kulo mkhakha

Uhlelo lwesi-3: Izilwandle kanye Nogu

• Inhloso: Ukukhuthaza, ukuphatha kanye nokuhlinzeka ngobuholi obunamasu okongiwa kwezilwandle kanye nogu
• Uhlelo lamasu olunemiphumela:
  
  • Ubungozi obuphazamisa ubuqotho bokuphathwa kwemvelo nokugcina isimo semvelo sokuphilisana kwemvelo
  • Ukuxhumana okuqinisiwe kolwazi, isayensi kanye nenqubomgomo

Uhlelo lwe-4: Ukushintsha Kwesimo Sezulu, Ikhwalithi Yomoya kanye Nentuthuko Eqhubekayo

• Inhloso: Ukuhola, ukukhuthaza, ukwenza lula, ukwazisa, ukuqapha kanye nokubuyekeza ukugxiliswa kokusimama kwemvelo, ukukhishwa kwekhabhoni ephansi, nokumelana nesimo sezulu kanye nezinga lomoya njengoba iNingizimu Afrika iguqukela  entuthukweni eqhubekayo.
• Uhlelo lamasu olunemiphumela:
  
  • Ushintsho ofanele olugxile emnothweni wekhabhoni ephansi kanye nomphakathi okwazi ukumelana nesimo sezulu
  • Ukunciphisa umthelela wobugozi bekhwalithi yezemvelo kwempilo yabantu
  • Ukubambisana kwamazwe ngamazwe ukusekela ezemvelo zaseNingizimu Afrika kanye nokubaluleka kwentuthuko eqhubekayo

Uhlelo lwesi-5:Ukugcinwa kwemvelo kanye nezinhlobonhlobo zezinto eziphilayo 

• Inhloso: Ukuqinisekisa ukulawulwa nokuphathwa kwezinhlobonhlobo zezinto eziphilayo, amagugu kanye nezindaba zokongiwa kwemvelo ngendlela ekhuthaza ukukhula komnotho okusimeme nentuthuko.
• Uhlelo lamasu olunemiphumela:
  
  • Ukulondoloza isimo sokuphilisana kwemvelo, futhi siphathwe kahle futh sitshenziswa ngokuqhubekayo
  • Ukunciphisa izisongo zokuthikamezeka kokuphilisana kwezinto eziphilayo
  • Ukuwufinyelela kulula okuthuthukisiwe, ukwabelana okufanelekile nokulinganayo kwezinzuzo

 Uhlelo lwesi-6: Izinhlelo Zemvelo

• Inhloso: Ukuqalisa uhlelo lokunweba uhlelo lwemisebenzi yomphakathi kanye namaphrojekthi omnotho obhekelela imvelo emkhakheni wezemvelo
• Uhlelo lamasu olunemiphumela:
  
  • Ukwakhiwa kwemisebenzi ezinzile futhi ehloniphekile, kubekwe eqhulwini intsha, abesifazane kanye nabantu abakhubazekile
  • Ukuvuselela nokuphathwa kwendlela imvelo ephilisana
  • Ukulawula noma ukubhekana nemlilo ngokuhlanganyela
  • Ingqalasizinda, ukuzivumelanisa nezimo kanye nokunciphisa izinhlekelele
  • Ukuthuthikiswa kwenani lezisebenzi kulo mkhakha

Uhlelo lwesi-7: Ukusingathwa Kwamakhemikhali Nefucuza

• Inhloso: Ukuphatha nokuqinisekisa ukuthi izinqubomgomo nemithetho yokulawulwa kwemfucuza kanye namakhemikhali ziyasetshenziswa futhi ziphoqelela  ukuhambisana nokugunyazwa izinqondiso nwzivumelwamo eziphathelene  namakhemikhali kanye nokulahlwa kwefucuza
• Uhlelo lamasu olunemiphumela:
  
  • Ukunciphisa umthelela wobugozi bekhwalithi yezemvelo kwempilo yabantu
  • Ukuqinisekisa inani labasebenzi abanamakhono anele nabanobuhlakani abakwazi ukwenza umsebenzi wabo wokuphatha imvelo ngempumelelo.

Uhlelo lwesi-8: Ukusingathwa Kwezamahlathi

• Inhloso: Ukuthuthukisa nokwenza lula ukusbenza kwezinqubomgomo nezinhlelo ezihlosiwe zokuqinisekisa ukuphathwa kwamahlathi, ukusetshenziswa okuqhubekayo kanye nokuvikelwa komhlaba namanzi, nokulawulwa kwezingozi zezolimo nezinhlekelele.
• Uhlelo lamasu olunemiphumela:
  
  • Ukukhiqizwa okuqhubekayo kwamahlathi kahulumeni
  • Uguquko kmkhakha wezamahlathi oluhambisana nohlelo oluyinhloko
  •  Ukulawula nokuphathwa kwamahlathi endabuko ngendlela eqhubekayo
  • Ukunciphisa umthelela wobugozi bekhwalithi yezemvelo kwempilo yabantu

Uhlelo lwesi-9: Ukusingathwa Kwezokidoba

• Inhloso: Ukuqinisekisa ukusimama, ukusebenzisa kanye nokufinyelela okuhlelekile kwemithombo yezinsiza eziphila olwandle ngokuphathwa okuthuthukisiwe kanye nokulawula
• Uhlelo lamasu olunemiphumela: 
  
  • Uhlaka lokulawula olusebenzayo noluvumelayo lokuphatha nokuthuthukiswa kwemithombo yezinsiza eziphilayo zasolwandle kanye namanzi ahlanzekile (izilwandle, ugu, imifula namadamu)
  • Umkhakha ophethwe kahle wezokudoba kanye nezokufuya zasemanzini ezisimeme futhi ezithuthukisa ukukhula komnotho kanye nentuthuko
  • Izimo zenhlalo-mnotho ezingcono emphakathini edobayo

Ponelopele, morero, maitshwaro

Ponelopele

Setšhaba se se atlegilego le sa tekatekano seo se phelago ka go kwana  ka methopo ya rena ya tlhago.

Morero

Go fana ka boetapele ka go taolo ya tikologo, pabalelo le tšhireletšo go ya go tšwela pele go hola Ma- Afrika Borwa le setšhaba sa lefase ka bophara.

Maitshwaro

Re hlohleletšwa ke Phišegelo ya rena bjalo ka bahlokomedi le batseta ba tikologo, re swanetše go ba le Maikemišetšo le go tšwetša pele kgopolo ya boitlhamelo le ditharollo tša taolo ya tikologo yeo e theilwego godimo ga nepišo go Batho wo o lemogago bohlokwa bja Batho Pele, ka gobane ke ge re bea batho ba gaborena pele gore re tla hlankela ka Botshepegi, karolo ye bohlokwa go mokgatlo wo o laolwago ke phišego ya Tiragatšo ya godimo wo bjalo ka wa rena.

Phišegelo

Nepišo go batho

Botshepegi

Tiragatšo

Maikemišetšo

Kakaretšo ya taelelo le tšhomišo ya Kgoro ya Kagodikgwa, Boreadihlapi le Tikologo

Taolelo ya molao le kgwebo ya motheo ya Kgoro ya Kagodikgwa, Boreadihlapi le Tikologo (DFFE) ke go laola, go šireletša le go boloka tikologo ya Afrika Borwa le methopo ya tlhago. Taolelo e tsebišwa ke karolo ya 24 ya Molaotheo wa Repabliki ya Afrika Borwa, 1996 (Molao wa 08 wa 1996), yeo e fago mang le mang tokelo ya (a) Tikologo ye e sego kotsi go maphelo goba bophelo bjo kaone bja  bona; le (b) Go dira gore tikologo e šireletšwe go hola meloko ya bjale le ya ka moso, ka melao ye e kwagalago le magato a mangwe.

Go phethagatša tokelo ye ya tikologo ya molaotheo le tlhokego ya taolo ye e kwagalago ya tikologo le tlhabollo ya go ya go ile, DFFE ka nako ye e itšego e hlamile tlhako ya molao/taolo  ya tikologo ye e feletšego ka botlalo. Tlhako ye ya taolo e akaretša melao ya palamente (melao ya tikologo), melawana, dipholisi, ditlwaelo, maemo, le didirišwa tše dingwe tša taolo tšeo di lebanego le go tšwetša pele mekgwa ye e kwagalago ya taolo ya tikologo ka nepo ya go šireletša le go boloka tikologo go hola meloko ya bjale le ya ka moso.

Go tlaleletša go tlhabollo, phethagatšo le tshekatsheko ye e tšwelago pele ya tlhako ya taolo ye e tšwelago pele ya taolo ye e kwagalago ya tikologo, ditsenogare tše dingwe tše bohlokwa tša taolo ya tikologo ke DFFE di akaretša go godiša temošo ka ga merero ye bohlokwa ya tikologo le go tšwetša pele setšo sa go lwela tikologo gareng ga badudi ba tlwaelegilego, go aga bokgoni ka gare ga lekala, le go hloma le go maatlafatša ditirišano tša bosetšhaba, tša selete le tša lefase ka bophara go rarolla ditlhotlo tše di swanago tša tikologo.

Ponelopele ya lebaka le letelele ya DFFE ke go ba le “setšhaba seo se atlegilego le sa tekatekano seo se phelago ka go dumelelana le methopo ya rena ya tlhago”, bjalo ka ge go hlalošitšwe ka go leano la rena la togamaano la lebaka la magareng. Go thekga phihlelelo ya pono ye, DFFE e laeditše dinepo tše hlano tša togamaano, ka tsela ye e latelago:

• Seabe sa ekonomi ya tikologo se lokišitšwe gabotse;
• Botshepegi bja Tikologo/Tikologo bo šireleditšwe le go godišwa;
• Phetogo ya leago ka gare ga ditšhaba tša rena;
• Lenaneo la lefase ka bophara le ile la tutuetšwa gomme ditlamo di fihleletšwe; le
• Kgoro yeo e nago le bokgoni le yeo e šomago gabotse.
  
  

DFFE e rulagantšwe ka mananeo a senyane a ditekanyetšo. Lenaneo le lengwe le le lengwe le phegelela sete ya dipoelo tša togamaano tše di lemogilwego, tšeo di lebišitšwego go fihlelela maitlamo a DFFE go leano la togamaano la mengwaga ye mehlano le go feleletša le dira kgatelopele ye e latelanago go ya go phethagatšo ya pono ya lebaka le letelele ya DFFE.

Mananeo, maikemišetšo le dipoelo tša leanophethagatšo

Lenaneo la  1: Taolo 

• Maikemišetšo: Go aba boetapele bja maano, taolo le ditirelo tša thekgo go kgoro
• Dipoelo tša Leanophethagatšo:
  
  • Taolo ye botse le kobamelo ya dinyakwa tša molao le taolo ya ditšhelete ye e šomago gabotse
  • Seabe se se kaonafetšego ka ga phetogo ya ekonomi ya leago le maatlafatšo ya ditšhaba tšeo di bego di hlokomologilwe peleng
  • Bašomi bao ba nago le bokgoni bjo bo lekanego le bao ba nago le bokgoni bjo bo fetotšwego le go emela palo ya batho ya morafe le bong bja Afrika Borwa
  • Bokgoni bjo bo kaonafetšego bja merero ya bašomi bja lekala

Lenaneo la 2: Kobamelo ya Taolo le Tlhokomelo ya Lekala

• Maikemišetšo: Go tšwetša pele tlhabollo ya thulaganyo ya molao wo o kgontšhago le tshepedišo ya tumelelo ya dilaesense yeo e tlago tšwetša pele phethagatšo le kobamelo, le go netefatša kgokaganyo ya tshepedišo ya lekala

• Dipoelo tša Leanophethagatšo:
  
  • Kobamelo ye e kaonafetšego ya molao wa tikologo le ditšhošetšo tša tikologo di ile tša fokotšwa
  • Ditlhako tša taolo ya tikologo tše di logaganywago, ditshepedišo, didirišwa le didirišwa
  • Bokgoni bjo bo kaonafetšego bja merero ya bašomi bja lekala

Lenaneo la 3: Mawatle le Mabopo

• Maikemišetšo: Go tšwetša pele, go laola le go fa boetapele bja maano ka ga mawatle le pabalelo ya lebopong
• Dipoelo tša Leanophethagatšo:
  
  • Ditšhošetšo go botshepegi bja tikologo di a laolwa gomme tshepedišo ya tswalano ya diphedi le tikologo ya tšona di a bolokwa
  • Tsebo ye e matlafaditšwego, saense le kgokagano ya maano

Lenaneo la 4: Phetogo ya Tlelaemete, Boleng bja Moya le Tlhabollo ya go ya go ile

• Maikemišetšo: Go eta pele, go tšwetša pele, go nolofatša, go tsebiša, go hlokomela le go sekaseka go tsenywa tirišong ga go tšwela pele ga tikologo, go tšweletšwa ga khapone ya fase, le go kgotlelela tlelaemete le boleng bja moya phetogong ya Afrika Borwa go ya go tlhabollo ya go ya go ile
• Dipoelo tša Leanophethagatšo:
  
  • Phetogo ya toka go ekonomi ya khapone ya fase le setšhaba seo se kgotlelelago tlelaemete
  • Ditšhošetšo go boleng bja tikologo le maphelo a batho di ile tša fokotšwa
  • Tirišano ya boditšhabatšhaba yeo e thekgago dilo tše di tlago pele tša Afrika Borwa tša tikologo/tlhabollo ya go ya go ile

Lenaneo la 5: Mehutahuta ya diphedi le Pabalelo 

• Maikemišetšo: Go netefatša taolo le tshepedišo ya merero ya mehutahuta ya diphedi, bohwa le pabalelo ka mokgwa wo o nolofatšago kgolo ya ekonomi ya go ya go ile le tlhabollo
• Dipoelo tša Leanophethagatšo:
  
  • Diphedišanodiphedi di  bolokilwe, laotšwe le go šomišwa ka go ya go ile
  • Ditšhošetšo tša mehutahuta ya diphedi di ile tša fokotšwa
  • Phihlelelo ye e kaonafetšego, go abelana ka toka le ka tekatekano ya dikholego

 Lenaneo la 6: Mananeo a Tikologo

• Maikemišetšo: Go phethagatša lenaneo leo le katološitšwego la mešomo ya setšhaba le diprotšeke tša ekonomi ya go ya go ile ka lekaleng la tikologo
• Dipoelo tša Leanophethagatšo:
  
  • Mešomo ye e hlomphegago kudu e hlotšwe le go tšwetšwa pele,  go bafsa, basadi le batho bao ba golofetšego
  • Diphedišanodiphedi di  tsošološitšwe le go laolwa
  • Taolo ya mollo ye e kopantšwego
  • Mananeokgoparara, tlwaetšo le phokotšo ya kotsi ya masetlapelo.
  • Bokgoni bjo bo kaonafetšego bja merero ya bašomi ba lekala

Lenaneo la 7: Taolo ya Dikhemikhale le Ditlakala

• Maikemišetšo: Go laola le go netefatša gore melawana le melao ya taolo ya dikhemikhale le ditlakala di a phethagatšwa le go diragatšwa ka go obamela ditumelelo tša dikhemikhale le taolo ya ditlakala, ditaelo le dikwano
• Dipoelo tša Leanophethagatšo:
  
  • Ditšhošetšo go boleng bja tikologo le maphelo a batho di ile tša fokotšwa
  • Lekala la mmušo wa selegae leo le nago le bokgoni bjo bo lekanego leo le kgonago go phethagatša mošomo wa lona wa taolo ya tikologo ka mo go atlegilego

Lenaneo la 8: Taolo ya Kagodikgwa

• Maikemišetšo: Go hlabolla le go nolofatša phethagatšo ya melawana le mananeo ao a nepišitšwego go netefatša taolo ya dithokgwa, tšhomišo ya go ya go ile le tšhireletšo ya naga le meetse, le taolo ya dikotsi tša temo le masetlapelo
• Dipoelo tša Leanophethagatšo:
  
  • Tšweletšo ya go ya go ile ya dithokgwa tša mmušo
  • Lekala la dithokgwa leo le fetotšwego go sepelelana le leano le legolo
  • Dithokgwa tša setlogo di a laolwa le go laolwa  go ya go ile
  • Ditšhošetšo go boleng bja tikologo le maphelo a batho di ile tša fokotšwa

Lenaneo la 9: Taolo ya Boreadihlapi

• Maikemišetšo: Go netefatša go tšwela pele, tšhomišo le phihlelelo ya thulaganyo ya methopo ya diphedi tša ka lewatleng ka taolo ye e kaonafetšego
• Dipoelo tša Leanophethagatšo: 
  
  • Tlhako ya taolo ye e šomago gabotse le ye e kgontšhago ya taolo le tlhabollo ya methopo ya go phela ya ka lewatleng le ya meetse a hlwekilego (mawatle, mabopo, dinoka le matamo)
  • Lekala la bareadihlapi le temothuo ya tša meetseng leo le laolwago gabotse leo le tšwetšago pele le go kaonafatša kgolo ya ekonomi le tlhabollo
  • Maemo a ekonomi ya leago bakeng sa ditšhaba tša  go rea dihlapi a ile a kaonafala.

Tjhebelopele, thomo, makgabane a bohlokwa

Tjhebelopele

Setjhaba se atlehileng le se nang le tekatekano se phelang ka kutlwano le mehlodi ya rona ya tlhaho.

Thomo

Ho fana ka boetapele mabapi le tsamaiso ya  tikoloho, paballo le tshireletso  mabapi le ntshetsopele  molemong wa baahi ba Aforika Borwa le lefatshe ka  bophara.

Makgabane a bohlokwa

Re susumetswa ke  Tjantello ya rona jwalo ka bahlokomedi le manqosa a  tikoloho, re  tlameha ho ba mafolo-folo le ho kgothaletsa menahano e metjha le ditharollo tsamaisong ya tikoloho tse  thehilweng hodima mokgwa o shebaneng le ho beha batho pele o ananelang bohlokwa ba Batho Pele, hobane ha re beha batho ba rona pele re ka ba sebeletsa ka Botshepehi, mme motswako wa bohlokwa ke ho ba le mokgatlo o Susumetswang ke tshebetso e ntle jwalo ka mokgatlo wa rona.

Tjantjello

Ho beha batho pele

Botshepehi

Tshebetso

Ho nka mehato esale pele

Tjhebokakaretso ya  taelo le  tsamaiso ya Lefapha la Meru, Indasteri ya DitlhapiBotshwasi le Tikoloho

 Taelo ya molao le kgwebo e ka sehloohong ya Lefapha la Meru, Indasteri ya DitlhapiBotshwasi le Tikoloho (DFFE) ke ho laola, ho sireletsa le ho baballa tikoloho le mehlodi ya tlhaho ya Aforika Borwa.  Taelo ena e bontshitswe karolong ya 24 ya  Molaotheo wa Rephaboliki ya Aforika Borwa (Molao wa. 108 wa 1996), o nehang motho e mong le e mong tokelo ya (a) tikoloho e se nang kotsi bophelong  bo botle kapa boiketlong ba  bona; le (b) ho ba le tikoloho e sireletsehileng  molemong wa meloko ya jwale le e tlang, ka melao e utlwahalang le mehato e meng.

 Ho phethahatsa tokelo ena ya  molaotheo wa tikoloho le  tlhokeho ya tsamaiso  e nepahetseng ya tikoloho le ntshetsopele e  tsitsitseng, Lefapha la Meru,  Botshwasi le Tikoloho (DFFE) nakong e telele le ile la ntshetsa pele  moralo wa taolo o akaretsang  wa melao/melawana ya tsamaiso ya tikoloho. Moralo ona wa taolo o kenyeletsa melao ya palamente (melao ya tikoloho), melawana,  maano, ditlwaelo le maemo, le  disebediswa tse ding tsa  taolo tseo sepheo sa tsona e leng ho kgothaletsa tshebetso  e ntle  ya tsamaiso ya tikoloho  mabapi le ho sireletsa le ho baballa tikoloho  molemong wa meloko ya ha jwale le e tlang.

Hodima ntshetsopele, ho kenngwa tshebetsong le  tlhahlobo e tswelang pele ya moralo wa taolo, o tswelang pele bakeng sa  tsamaiso e nepahetseng ya tikoloho,  mehato e meng e bohlokwa  ya tsamaiso ya tikoloho ya Lefapha la Meru,  Botshwasi le Tikoloho (DFFE) e kenyeletsa  tlhokomediso mabapi le ditaba tsa bohlokwa tsa tikoloho le ho kgothaletsa  moetlo wa tshebetso hara baahi ba tlwaelehileng, ho aha bokgoni ka hara lekala, le ho theha le ho matlafatsa dikamano tsa naha, tsa dibaka le tsa lefatshe ka bophara ho rarolla mathata a tlwaelehileng a tikoloho.

Tjhebelopele ya nako e telele ya Lefapha la Meru,  Botshwasi le Tikoloho (DFFE) ke ho  ba le “setjhaba se atlehileng le se nang le tekatekano  se phelang ka kutlwano le mehlodi ya rona ya tlhaho”, jwaloka  ho hlalositswe moralong wa  leano la nako e  bohareng. Ho tshehetsa phihlello ya tjhebelopele ena, Lefapha la Meru,  Botshwasi le Tikoloho (DFFE) le hlwaile  dipheo tse hlano tsa leano, tse latelang:

• Tlatsetso ya moruo wa tikoloho  e ntlafaditswe;
• Botshepehi ba Tikoloho/Bophelo Tikolohong bo sireleditswe le ho  ntlafatswa;
• Phetoho setjhabeng ka hara metse ya rona;
• Lenanetsamaiso la lefatshe ka bophara le matlafaditswe le boikarabelo bo phethahaditswe; le
• Lefapha le nang le bokgoni le  le sebetsang hantle.
  
  

Lefapha la Meru, Botshwasi le Tikoloho (DFFE) le hlophisitswe ka mananeo a robong a tekanyetso. Lenaneo le leng le le leng  le latela sehlopha sa diphetho tsa maano tse hlwauweng, tse reretsweng ho fihlella boitlamo ba Lefapha la Meru, Botshwasi le Tikoloho (DFFE) mabapi le moralo wa leano wa dilemo tse hlano le hore qetellong ho fihlellwe tjhebelopele ya nako e telele ya Lefapha la Meru, Botshwasi le Tikoloho (DFFE).

Mananeo, merero le diphetho tsa maano

Lenaneo la 1: Tsamaiso 

• Sepheo: Ho fana ka maano a boetapele, tsamaiso le ditshebeletso tsa tshehetso ho lefapha
•  Diphetho tsa Maano:
  
  • Puso e nepahetseng le ho ipapisa le ditlhoko tsa molao le tsamaiso e sebetsang hantle ya ditjhelete
  • Seabo se ntlafaditsweng sa phetoho  ya moruo wa setjhaba le matlafatso ya  ditjhaba tse neng di hloka menyetla pele
  • Basebetsi  ba nang le tsebo le bokgoni bo lekaneng bo fetotsweng mme  bo emela palo ya batho ba  Aforika Borwa  ya morabe le bong
  • Bokgoni ba basebetsi bo ntlafaditsweng lefapheng

Lenaneo la 2: Boikamahanyo le Melao le Tlhokomelo ya Lefapha

• Sepheo: Ho kgothaletsa ntshetsopele e dumellang bolaodi ba molao le tsamaiso ya tumello ya laesense e kgothaletsang phethahatso le boikamahanyo, le ho netefatsa  kgokahanyo ya tshebetso lefapheng

•  Diphetho tsa Maano:
  
  •  Boikamahanyo bo ntlafetseng ba tikoloho le ho lwantsha dintho tse tshosetsang tikoloho
  •  Merero e tsamaellanang le melao ya  tsamaiso ya tikoloho,  tsamaiso, dithulusi le disebediswa
  • Bokgoni ba basebetsi bo ntlafaditsweng lefapheng

Lenaneo la 3: Mawatle le Mabopo a Mawatle

• Sepheo: Ho kgothaletsa, ho laola le ho fana ka boetapele ba maano mawatleng le paballo ya mabopo a mawatle
•  Diphetho tsa Maano:
  
  • Ditshosetso ho botshepehi ba tikoloho di a laolwa mme di baballa tikoloho
  • Tsebo e matlafaditsweng, saense le  kgokahano ya maano

Lenaneo la 4: Phetoho ya Boemo ba Lehodimo, Boleng ba Moya le Ntshetsopele e Tsitsitseng

• Sepheo: Ho etella pele, ho kgothaletsa, ho  nolofatsa, ho fana ka tlhahisoleseding, ho beha leihlo le ho lekola karolo e ka sehloohong ya  botsitso ba tikoloho,  tlhahiso e tlase ya khabone, le  matla a boemo ba lehodimo le boleng ba moya  bakeng sa phetoho ya ntshetsopele e tsitsitseng ya Aforika Borwa
•  Diphetho tsa Maano:
  
  • Phetoho e nepahetseng ho moruo o tlase wa khabone le  setjhaba se kgonang boemo ba lehodimo
  • Dintho tse tshosetsang boleng ba tikoloho le  bophelo bo botle ba batho di fokotswe
  • Tshebedisano-mmoho ya matjhaba  e tshehetsang dintho tsa bohlokwa  tsa ntshetsopele ya tikoloho/tswelopele ya Aforika Borwa

Lenaneo la 5: Mefuta e Fapaneng  ya  Bophelo le Paballo 

• Sepheo: Ho etsa bonnete ba  hore ho na le taolo le  tsamaiso ya ditaba tsa mefuta e fapaneng ya bophelo, lefa le paballo ka tsela e tshehetsang le kgolo ya moruo o  tsitsitseng le ntshetsopele
•  Diphetho tsa Maano:
  
  • Paballo ya  tikoloho ya dintho tse phelang di laolwa le ho sebediswa ka mokgwa o  tsitsitseng
  •  Ditshosetso ho mefuta e fapaneng ya bophelo di fokotsehile

Phihlello e  ntlafetseng, kabo ya melemo e se nang leeme le e lekanang

 Lenaneo la 6: Mananeo a Tikoloho

• Sepheo: Ho kenya tshebetsong lenaneo le atolositsweng la mesebetsi ya setjhaba le diprojeke tsa moruo  wa tikoloho lefapheng la tikoloho
•  Diphetho tsa Maano:
  
  • Ho thehwa ha mesebetsi e mengata e nang le serithi le botsitso, bakeng sa batjha, basadi le batho ba nang le boqhwala  e behilwe ka sehloohong
  • Tsosoloso le ho laola  tikoloho ya dintho tse phelang
  • Tsamaiso ya kopanelo ya mollo
  • Moralo wa Motheo,  kamahanyo le ho fokotsa  dikoduwa
  • Bokgoni ba basebetsi bo ntlafaditsweng lefapheng

Lenaneo la 7: Tsamaiso ya Dikhemikhale le Ditshila

• Sepheo: Ho laola le ho etsa bonnete ba hore  maano le melao ya tsamaiso ya  dikhamikhale le ditshila e kenngwa tshebetsong le boikamahanyo le tumello ya tsamaiso ya dikhemikhale le ditshila, ditaelo le ditumellano
•  Diphetho tsa Maano:
  
  •  Ditshosetso ho boleng ba tikoloho le  bophelo bo botle ba batho di fokotsehile
  •  Lekala la mmuso wa lehae le nang le bokgoni  bo lekaneng bo ka kgonang ho phethahatsa mosebetsi wa bona wa tsamaiso ya tikoloho ka katleho

Lenaneo la 8: Tsamaiso ya Meru

• Sepheo: Ho ntshetsa pele le ho  nolofatsa ho kenngwa tshebetsong wa maano le mananeo  a rerilweng ho etsa bonnete ba hore ho na le tsamaiso ya meru, tshebediso e tsitsitseng le tshireletso ya mobu le metsi, le tsamaiso  ya dikotsi tsa temo le dikoduwa
•  Diphetho tsa Maano:
  
  • Tlhahiso e tsitsitseng ya meru ya mmuso
  • Lekala la meru le fetotsweng hore le tsamaellane le moralo o ka sehloohong
  • Meru ya tlhaho e tsamaiswa  le ho laolwa ka mokgwa o tsitsitseng
  • Ditshosetso ho boleng ba tikoloho le  bophelo bo botle ba batho di fokotsehile

Lenaneo la 9:  Tsamaiso ya Botshwasi

• Sepheo: Ho  netefatsa botsitso,  tshebediso le phihlello e laolehang ya mehlodi e phelang ya mawatle ka  tsamaiso le taolo e ntlafaditsweng
•  Diphetho tsa Maano: 
  
  • Moralo wa taolo o sebetsang hantle le o thusang ka  tsamaiso le ntshetsopele ya mawatle le ya mehlodi e phelang metsing a hlwekileng (mawatle, mabopo a mawatle, dinoka le matamo)
  •  Lekala le tsamaiswang hantle la botshwasi le temo ya metsing le tsitsitseng le le ntlafatsang le ho ntshetsapele kgolo ya moruo
  • Maemo a moruo wa setjhaba bakeng sa  ditjhaba tse tshwasang a ntlafaditswe

Ponelopele, maikaelelo, mekgwa

Ponelopele

Setšhaba se se gatelang pele se lekalekana le go tshela  sentle le metswedi ya tlholego.

Maikaelelo

Go tlamela ka boeteledipele mo tsamaisong ya tikologo, tshomarelo le tshireletso, go ya ka tswelelolopele go tlisa dipoelo go Ma Aforika Borwa le baagi ba mo lefatsheng.

Mekgwa

Re tsamaisiwa ke Go rata ga rona jaaka beng le boambasatara ba tikologo, re tshwanetse Go gata re gatoga le go tsenyeletsa moakanyo wa boitlhamedi le ditharabololo mo tsamaisong ya tikologo go ikaegilwe ka molebo o o ikaegileng ka batho o o elelwang Batho Pele jaaka pinagare, ka gore fa re baya batho sa ntlha re ya go dira ka Seriti, e le karolwana e e botlhokwa mo setheong sa rona sa Tiragatso e e manontlhotlho.

Se re se ratang

Re ikaegile ka batho

Seriti

Tiragatso

Re gata re gatoga

Tshobokanyo ya taolelo le ditiragatso tsa Lefapha la Dikgwa, Ditlhapi le Tikologo

Taolelo ya semolao le tirokgolo ya Lefapha la Dikgwa, Ditlhapi le Tikologo (DFFE) ke go laola, go sireletsa le go somarela metswedi ya tikologo le ya tlholego ya Aforika Borwa. Taolelo e e sedifatswa ke karolo ya bo 24 ya Molaotheo wa Repaboleki ya Aforika Borwa, wa 1996 (Molao wa bo 108 of 1996), o o neelang mongwe le mongwe tshwanelo ya (a) tikologo e e sa gobatseng boitekanelo kgotsa itekano ya bone; le (b) go sireletsa tikologo gore e tswele mosola tshika ya jaanong le ya isago, ka melao le melawana e e utlwagalang.

Go diragatsa tshwanelo ya semolaotheo le tlhokego ya tsamaiso e e utlwagalang ya tikologo le tlhabololo ya leruri, DFFE mo pakeng ya nako e tlhamile molao/letlhomeso la semolao leo le utlwagalang. Letlhomeso le la semolao le na le melao ya palamente (melao ya tikologo), melawana, dipholesi, metheo le dielo, le dithulusu tse dingwe tsa semolao tseo di ikaeletseng go tsweletsa tiragatso e e utlwagalang ya tsamaiso ya tikologo gore e sireletse le go somarela tikologo go tswela mosola tshika ya jaanong le ya isago.

Mo godimo ga tlhabololo, tsenyotirisong le tlhabololo e e tswelelang pele ya letlhomeso le le gatelang pele la semolao go tsamaiso e e utlwagalang ya tikologo,ditsereganyo tse dingwe tse di botlhokwa tsa tsamaiso ya tikologo di akaretsa go tsibosa ya merero e e kwa setlhoeng ya tikologo le go tsweletsa mokgwa wa bokgaratlhedi jwa tikologo mo baaging ba selegae, go tlhola katiso mo setheong, le go thankgolola le go tiisa bosemphato jwa bosetšhaba, kgaolo le boditšhabatšhaba go rarabolola dikgwetlhong tse di tlwaelegileng tsa tikologo.

Ponelopele ya paka-telele ya DFFE ke go nna le “setšhaba se se atlegileng se lekalekana le go dirisa metswedi ya tlholego sentle”, jaaka go tlhagisitswe mo togamaanong ya rona ya paka-magareng. Go tshegetsaphitlheleo ya ponelopele e, DFFE e tlhaotse dipoelo tse tlhano tsa togamaano, jaaka go latela:

• Seabe sa ikonomi ya tikologo se okeditswe;
• Seriti sa Tikologo/Ekholoji se somaretswe le go kgontshwa;
• Kagosešwa ya setšhaba mo baaging ba rona;
• Lenaneotema la bboditšhabatšhaba le maitlamo a fitlheletswe; le
• Lefapha le le nang le bokgoni ebile le nonofile.
  
  

DFFE e rulagantswe ka mananeo a le robongwe a tekanyetsokabo. Lenaneo lengwe le lengwe le dira sete ya dipoelo tsa togamaano tse di tlhaotsweng, tseo diikaeletseng go fitlhelela maitlamo a DFFE go ditogamaano tsa dingwaga tse tlhano le go tswelelapele kwa bokhutlhong mo go itemogeleng ponelopele yap aka-telele ya DFFE.

Mananeo, maikaelelo le dipoelo tsa ditogamaano

Lenaneo la 1: Tsamaiso 

• Maikaelelo: Go neelana ka ketapele ya togamaano, tsamaiso le ditirelo tsa tshegetso mo lefapheng
• Dipoelo tsa Ditogamaano:
  
  • Bobusi jo bo siameng le kobamelo ya ditlhokego tsa semolao le tsamaiso e e nonofileng ya matlole
  • Seabe se se tokafetseng sa kagosešwa ya loago le ikonomi le matlafatso ya baagi bao mo malobeng a neng ba kgapetswe thoko
  • Badiri ba bokgoni jo bo lekaneng bao ba agilweng sešwa le go emela lotso, bong le boagi jwa Aforika Borwa
  • Bokgoni jwa badiri jo bo tokafaditsweng jwa setheo

Lenaneo la 2: Kobamelo ya Semolao le Tekolo ya Setheo

• Maikaelelo: Go tsweletsa tlhabololo ya mokgwa o o kgontshang wa semolao le thulaganyo ya bothati jwa dilaesense  eo e tla tsweletsang pateletso le kobamelo, le go netefatsa kgokagano ya tiragatso ys setheo

• Dipoelo tsa Togamaano:
  
  • Kobamelo e e tokafetseng ya molao wa tikologo le phokotsego ya matshosetsi a tikologo
  • Matlhomeso a a nyalelanang a tsamaiso semolao ya tikologo, dithulaganyo, dithulusu le didiriswa
  • Bokgoni jo bo tokafetseng jwa badiri

Lenaneo la 3: Mawatle le Mabopo

• Maikaelelo: Go tsweletsa, go tsamaisa le go tlamela ka boeteledipele jwa ditogamaano mo tshomarelong ya mawatle le mabopo
• Dipoelo tsa Togamaano:
  
  • Matshosetsi a seriti sa tikologo a laolwa mme tikologo e somarelwa
  • Kitso e e tiisitsweng, kamano ya saense le pholesi

Lenaneo la 4: Phetogo ya Loapi, Boleng jwa Mowa le Tlhabololo ya Leruri

• Maikaelelo: Go etelela pele, go tsweletsa, go bebofatsa, go itsise, go lekola le go sekaseka sešwa go tsenyeletswa ga tsweletsopele ya tikologo, go tswa ga khabone e nnye, le itharabologelo ya loapi le boleng jwa mowa  mo kgabaganyong ya Aforika Borwa go ya kwa tlhabololong ya leruri
• Dipoelo tsa Togamaano:
  
  • Kgabaganyetso e e siameng go ya go ikonomi ya khabone e nnye le setšhaba se se itharabologelelwang go loapi
  • Matshosetsi mo boleng jwa tikologo le boitekanelo jwa batho a fokoditswe
  • Tirisanommogo ya boditšhatšhaba e tshegetsa dintlha tse di kwa setlhoeng tsa Aforika Borwa mo tlhabololong ya tikologo/tsweletsopele

Lenaneo la 5: Ditshedi tse di farologaneng le Tshomarelo 

• Maikaelelo: Go netefatsa taolo le tsamaiso merero  ya ditshedi tse di farologaneng, ngwao le tshomarelo ka tsela eo e bebofatsang kgolo ya ikonomi e e tswelelang pele le tlhabololo
• Dipoelo tsa Ditogamaano:
  
  • Thulaganyo ya tikologo e somarelwa, e tsamaisiwa le go dirisetswa leruri
  • Matshosetsi a ditshedi tse di farologaneng a thibelwa
  • Phitlhelelo e e tokafaditsweng, e e siameng le go abelanwa ka tekatekano mo kabelanong ya mesola

 Lenaneo la 6: Mananeo a Tikologo

• Maikaelelo: Go tsenya tirisong lenaneo la katoloso yaditiro tsa setšhaba le diporojeke tsa ikonomi e tala mo setheong sa tikologo
• Dipoelo tsa Ditogamaano:
  
  • Ditiro tse dintsi tsa seriti tse di tswelelang pele di tlhodilwe, go ikaeletswe thata bašwa, basadi, le batho ba nang le bogole
  • Thulaganyo ya tikologo e a tsosilositswe le go laolwa
  • Taolo ya molelo e e golaganeng
  • Mafaratlhatlha, go inaakanya le phokotso ya masula a matlhotlhapelo
  • Bokgoni jo bo tokagfetseng jwa badiri

Lenaneo la 7: Taolo ya Dikhemikhale le Leswe

• Maikaelelo: Go tsamaisa le go netefatsa gore dipholesi le molao wa  dikhemikhale le taolo ya leswe o tsenngwa tirisong le go pateletswa go obamela bothati taolo ya dikhemikhale le leswe, ditaelo le ditumelelano
• Dipoelo tsa ditogamaano:
  
  • Matshosetsi mo boleng jwa boitekanelo jwa batho a a thibelwa
  • Setheo sa puso selegae se se nonofileng seo se kgonang go diragatsa tiro ya sone ya tsamaiso ya tikologo ka matsetseleko

Lenaneo la 8: Tsamaiso ya Dikgwa

• Maikaelelo: Go tlhola le go bebofatsa tsenyo tirisong ya dipholesi le mananeo a a ikaeletseng go netefatsa tsamaiso ya dikgwa, tiriso ya leruri le tshireletso ya lefatshe le metsi, le taolo ya masula a temothuo le matlhotlhapelo
• Dipoelo tsa Ditogamaano:
  
  • Ntshodikuno e e tswelelang pele ya dikgwa tsa puso
  • Lephata le le agilweng sešwa le dikgwa le le tsamaisanang le leano la konokono
  • Dikgwa tsa tlholego tse di tsamaisiwang ka leruri le go laolwa
  • Matshosetsi mo boleng le boitekanelo jwa batho a tikologong a thibelwa

Lenaneo la 9: Tsamaiso ya Ditlhapi

• Maikaelelo: Go netefatsa tsweleletsopele, tiriso le phitlhelelo e e siameng ya ditshedi tsa ka fa metsing ka tsamaiso le molao o o tokafaditsweng
• Dipoelo tsa Ditogamaano: 
  
  • Letlhomeso le le nonofileng le le kgontshang tsamaiso le tlhabololo ya ditshedi tsa ka fa mawatleng le tsa ka fa metsing a a phepa (mawatle,mabopo, dinoka le matamo)
  • Lephata le le tsamaisiwang la ditlhapi le ditshedi tsa ka fa metsing leo le tsweleletsangpele le go tokafatsa kgolo le tlhabololo
  • Maemo a Loago le ikonomi ya baagi ba ba theyang ditlhapi a tokafaditswe

Bono, ndivho, mikhuvha

Bono

Tshitshavha tsho bvelelaho tshi linganaho tshine tsha tshila nga mulalo na zwiko zwashu zwa mupo.

Ndivho

U ṋetshedza vhurangaphanḓa kha zwa ndaulo ya mupo, u vhulunga na tsireledzo i livhiswaho kha u bvela phanḓa u itela mbuelo kha vhathu vha Afrika Tshipembe na tshitshavha tsha ḽifhasi.

Mikhuvha

Ri ṱuṱuwedzwa nga Phiseo sa vhatsireledzi na vha imeleli vha mupo, ri tea u vha na Mbonelophaḓa na u ṱuṱuwedza kuhumbulele ku bveledzaho mihumbulo miswa na thandululo kha ndaulo ya zwa mupo zwo ḓitika nga nḓila yo Ḓisendekaho nga vhathu ine ya dzhiela nṱha u lavhelesa kha Batho Pele, ngauri ndi musi ri tshi vhea vhathu vhashu phanḓa hune ra vhashumela nga U fulufhedzea, zwine zwa vha yone thimbwanywa ya ndeme kha tshiimiswa tshine tshi Ṱuṱuwedzwa nga kushumele kwa Maimo a nṱha u fana na tshashu.

Phiseo

U ḓisendeka nga vhathu

U fulufhedzea

Kushumele

Mbonelophaḓa

Manweledzo a vhuḓifhinduleli na matshimbidzele a Muhasho wa zwa Vhusima-maḓaka, Vhurakhovhe na Mupo

Vhuḓifhinduleli lwa mulayo na mushumo muhulwane wa Muhasho wa zwa Vhusima-maḓaka, Vhurakhovhe na Mupo (DFFE) ndi u langula, u tsireledza na u vhulunga mupo na zwiko zwa mupo zwa ḽa Afrika Tshipembe. Vhuḓifhinduleli uvho ndi u ya nga tshipiḓa tsha vhu 24 tsha Ndayotewa ya Riphabuḽiki ya Afrika Tshipembe, (Mulayo wa vhu 108 wa 1996), une wa ṋetshedza muthu muṅwe na muṅwe pfanelo dza u (a) vha kha mupo u sa vhaisi mutakalo wavho kana kutshilele kwavho; na  (b) vha na mupo wo tsireledzeaho u itela u vhuedza mirafho ya zwino na iḓaho, nga kha milayo na maga a pfeseseaho.

U itela u konisa pfanelo iyi ya mupo ine ya vha ya ndayotewa na ṱhoḓea ya ndaulo ya mupo ya ndeme na vveledziso i bvelaho phanḓa, DFFE nga murahu ha tshifhinga yo bveledza mutheo wa mulayo/mulayo wa ndaulo ya mupo wo ṱanḓavhuwaho. Mutheo uyu wa mulayo wo vhumbwa nga milayo ya phalamennde (milayo ya mupo), milayo, mbekanyamaitele, mikhwa na zwilinganyo, na zwiṅwe zwishumiswa zwa mulayo zwo livhiswaho kha u ṱuṱuwedza maitele a ndaulo ya mupo a pfeseseaho u itela u tsireledza na u vhulunga mupo hu u itela u vhuedza mirafho ya zwino na iḓaho.

Nṱha ha mveledziso, u thoma u shuma na tsedzuluso i dzulelaho u itwa nga ha mvelephanḓa ya mutheo wa mulayo u itela ndaulo ya mupo yo khwaṱhaho, maṅwe maga a ndeme a ndaulo ya mupo nga DFFE a katela u ita mafulo a zwa mupo na u ṱuṱuwedza vhadzulapo kha u ḓi dzhenisa kha zwa mafulo a zwa mupo; u fhaṱa vhukoni kha sekithara; na u thoma na u khwaṱhisa vhuḽedzani kha shango, dzingu na kha ḽifhasi u itela u tandulula khaedu dza mupo dzi fanaho.

Bono ḽa tshifhinga tshilapfu ḽa DFFE ndi u vha na “tshitshavha tsho bvelelaho nahone tshi linganaho tshi tshilaho nga mulalo na zwiko zwa mupo”, sa zwo sumbedzwaho kha nzudzanyo dza maga a kushumele dza tshifhinga tsha vhukati. U itela u tikedza bono iḽi, DFFE yo ta zwipikwa zwiṱanu zwa maga a kushumele, nga nḓila i tevhelaho:

• U dzhenelela ha mupo kha zwa ikonomi zwo khwiniswa;
• Mupo wo tsireledzwa na u khwiniswa;
• Tshandukiso ya kutshilele kha zwitshavha zwa hashu;
• Ṱhuṱhuwedzo ya nyito ya zwe ḽifhasi ḽa ḓi vhofha khazwo; na
• Muhasho u re na vhukoni nahone u shumaho nga nḓila yavhuḓi.
  
  

DFFE yo vhumbwa ya bva mbekanyamushumo dza mugaganyagwama dza ṱahe. Mbekanyamushumo iṅwe na iṅwe I tovhola tshigwada tsha mvelelo dza kushumele dzo tiwaho, dzo livhiswaho kha u swikelela vhuḓikumedzeli ha DFFE kha nzudzanyo dza maga a kushumele a miṅwaha miṱanu uri i kone u vhona mvelaphanḓa kha u swikelela bono ḽa tshifhinga tshilapfu ḽa DFFE.

Mbekanyamushumo, ndivho na mvelelo dza maga a kushumele

Mbekanyamushumo 1: Ndangulo

• Ndivho: u ṋetshedza tshumelo dza vhurangaphanda, thikhedzo na nandaulo kha muhasho
• Mvelelo dza Maga a Kushumele:
  
  • Vhulanguli havhuḓi na u tevhedzela ṱhoḓea dza mulayo na ndaulo ya masheleni yavhuḓi
  • U dzhenelela ho khwiniswaho kha tshanduko dza ikonomi na zwa matshilisano na u maandafhadzwa ha izwo izwitshavha zwe zwa vha zwi sa koni u swikelela
  • Mishumoni hu re na vhukoni na tshomedzo dzi fushaho, ho shandukiswaho ha vho katela tshaka dzoṱhe na mirafho yoṱhe ya vhathu vha Afrika Tshipembe
  • Vhukoni ho khwiniswaho ha vhashumi kha sekithara

Mbekanyamushumo 2: Thevhedzelo ya Mulayo na Ṱholo ya Sekithara

• Ndivho: U ṱuṱuwedza mveledziso ya vhulanguli ha mulayo vhu konisaho na maitele a u ṋetshedza thendelo ya ḽaisentsi zwine zwa ḓo ṱuṱuwedza u kombetshedzwa na u tevhedzela mulayo, khathihi na u vhona uri hu na tshumisano kha kushumele kwa sekithara

• Mvelelo dza Maga a Kushumele:
  
  • Thevhedzelo yo khwiniswaho nga milayo ya mupo na u fhungudza zwithu zwi vhaisaho mupo
  • Mitheo ya mulayo ya ndaulo ya zwa mupo, maitele, zwishumiswa na tshomedzo zwi tshimbilelanaho
  • Khwiniso ya vhukoni ha vhashumi kha sekithara

Mbekanyamushumo 3: Lwanzhe na Phendelashango

• Ndivho: U ṱuṱuwedza, u langula na u ṋetshedza vhurangaphanḓa kha zwa tsireledzo ya lwanzhe na phendelashango
• Mvelelo dza Maga a Kushumele:
  
  • Tshutshedzo kha mupo dzi langeaho na vhutshiloṱhaḓu (maitele a mupo) ho londotwa
  • Nḓivho, tshumisano ya saintsi na mbekanyamaitele zwo khwaṱhaho

Mbekanyamushumo 4: Tshanduko ya Kilima, Tshiimo tsha Muya na Mveledziso i sa Gumi

• Ndivho: U rangaphanḓa, u ṱuṱuwedza, u tshimbidza, u ḓivhadza, u tola na u vusulusa u sa tshinyadzwa ha mupo, gesepfuḓi i re fhasi, na u konḓelela ha kilima na vhunzani ha muya musi ḽa Afrika Tshipembe ḽi tshi khou pfulutshela kha mveledziso i bvelaho phanḓa
• Mvelelo dza Maga a Kushumele:
  
  • U pfulutshela hu pfadzaho kha ikonomi ya gesepfuḓi i re fhasi na tshitshavha tshi no kona u imisana na kilima ifhio na ifhiyo
  • U fhungudzea ha tshutshedzo kha vhunzani ha mupo na mutakalo wa vhathu
  • Tshumisano na maṅwe mashango ane a tikedza zwa ndeme kha ḽa Afrika Tshipembe siani la zwa mupo/mveledziso i bvelaho phanḓa

Mbekanyamushumo 5: Zwi tshilaho na Ndondolo 

• Ndivho: U vhona uri hu na ndaulo na ndango ya zwithu zwi tshilaho zwo fhambanaho, vhufa na zwa ndondolo nga nḓila ine ya konisa nyaluwo ya ikonomi na mveledziso zwi bvelaho phanḓa
• Mvelelo dza Maga a Kushumele:
  
  • Vhutshiloṱhaḓu (maitele a mupo) vhu khou londotwa, u langulwa na u shumiswa nga nḓila i bvelaho phanḓa
  • Tshutshedzo kha zwithu zwoṱhe zwi tshilaho dzo fhungudzwa
  • Tswikelelo yo khwiniswaho, i sa dzhii sia nahone i linganaho kha u kovhekana mbuelo

 Mbekanyamushumo 6: Mbekanyamushumo dza zwa Mupo

• Ndivho: U thoma u shuma ha mbekanyamushumo dza mishumo ya muvhuso na thandela dza ikonomi i si na tshikafhadzo kha sekithara ya zwa mupo
• Mvelelo dza Maga a Kushumele:
  
  • Mishumo minzhi i re na tshirunzi nahone i sa fheli, hune ha dzhielwa nṱha vhaswa, vhafumakadzi na vhathu vha tshilaho na vhuholefhali
  • U vusuludzwa na u langulwa ha vhutshiloṱhaḓu
  • Ndangulo yo ṱanganelanaho ya mililo
  • Themamveledziso, mvusuluso na u fhungudza khonadzeo ya khombo
  • Khwiniso ya vhukoni ha vhashumi kha sekithara

Mbekanyamushumo 7: Ndaulo ya Dzikhemikhala na Malaṱwa

• Ndivho: U langula na u vhona uri mbekanyamaitele na milayo ya ndaulo ya dzikhemikhala na malaṱwa i khou shumiswa na u kombetshedzwa kha u tevhedzela thendelo, ndaela na thendelano dza ndaulo ya dzikhemikhala na malaṱwa
• Mvelelo dza Maga a Kushumele:
  
  • U fhungudzwa ha tshutshedzo kha vhunzani ha mupo na mutakalo wa vhathu
  • Khethekanyo ya muvhuso wapo ine ya vha na vhukoni vhu fushaho une wa kona u shuma mishumo yawo ya ndaulo ya mupo nga nḓila yavhuḓi

Mbekanyamushumo 8: Vhulanguli ha zwa Vhusima-maḓaka

• Ndivho: U bveledza na u tshimbidza u thoma mashumele a mbekanyamaitele na mbekanyamushumo dzine dza vha tshipikwa u itela u vhona uri hu na ndaulo ya zwa vhusima-maḓaka, u shumiswa nga nḓila ine ya sa fe na tsireledzo ya mavu na maḓi, na ndaulo ya khonadzeo ya khombo kha zwa vhulimi na zwiwo
• Mvelelo dza Maga a Kushumele:
  
  • Mveledziso I bvelaho phanḓa ya maḓaka a muvhuso
  • Sekithara ya zwa maḓaka yo shandukaho zwi tshi tevhedzela nzudzanyo khulwane
  • U sa vhulahwa ha maḓaka apo zwo langulwa na u londotwa
  • Tshutshedzo kha vhunzani ha mupo na mutakalo wa vhathu zwo fhungudzwa

Mbekanyamushumo 9: Vhulanguli ha zaw Vhureakhovhe

• Ndivho: U vhona uri hu na u sa fhela, u shumiswa na u swikelela nga nḓila yo teaho kha zwiko zwa zwitshilaho zwa lwanzheni nga kha ndaulo na milayo zwo khwiniswaho
• Mvelelo dza Maga a Kushumele: 
  
  • Mutheo wa mulayo u shumaho nga nḓila yavhuḓi na u konisaho khonadzeo ya ndaulo na mveledziso dza zwiko zwa zwithu zwi tshilaho zwa lwanzheni na zwa milamboni (maḓanzheni, phendelashangoni, milamboni na madamuni)
  • Sekhithara ya zwa vhureakhovhe na zwa vhufuwi ha maḓini i langulwaho zwavhuḓi ine ya khwaṱhisa na u khwinisa nyaluwo na mveledziso ya ikonomi
  • Nyimele dza ikonomi ya matshilisano kha zwitshavha zwa vhureakhovhe yo khwiniswaho

Xivono, xikongomelo, mikoka

Xivono

Vaakatiko vo humelela no va na ndzingano lava hanyaka hi kurhula na switirhisiwa swa hina swa ntumuluko.

Xikongomelo

Ku nyika vurhangeri eka mafambiselo ya mbango, nhlayiso na nsirhelelo hi mayelana na nhlayiseko wa nkarhi woleha ku endlela ku vuyerisa maAfrika Dzonga na vaaki va misava hinkwayo.

Mikoka

Hi lawuriwa hi Hiseko wa hina  tanihi vahlayisi na tiambasada ta mbango, hi fanele hi va na Vutihlamuleri  na ku bohelela maehleketelelo ya vutumbuluxi na tinhlamulo eka mafambiselo ya mbango lama kombisiweke eka endlelo leri kongomisiweke eka Vanhu leri tekelaka enhlokweni nkoka wa Batho Pele,  hikuva hi loko ntsena hi vekavanhu va hina ekusunguleni laha hi nga kotaka ku  tirha hi vutshembeki,ku nga xiphemu xa nkoka eka nhlangano lowu fambisiwaka hi Matirhelo ya xiyimo xa le henhla, wo fana na wa hina. .

Hiseko

Nkongomiso eka vanhu

Vutshembeki

Matirhelo

Vutihlamuleri

Nkatsakanyo wa mpfumelelo na matirhelo ya Ndzawulo ya Swihlahla, swa Tinhlampfi na Mbango

Mpfumelelo wa nawu na bindzu ra nkoka ra Ndzawulo ya Swihlahla,  Tinhlampfi na Mbango  (DFFE) i ku lawula, sirhelela na ku hlayisa mbango wa Afrika Dzonga na switirhisiwa swa ntumbuluko. Mpfumelelo wu tivisiwa hi xiyenge xa  24 xa Vumbiwa ra Riphabliki ra Afrika Dzonga, 1996,  (Nawu wa  No. 108 wa 1996), lowu nyikaka un'wana na un'wana mfanelo ya  (a) mbango lowu nga riki na nghozi eka rihanyu kumbe ntsako wa vona; na (b)ku va na mbango lowu sirheleriweke leswaku vanhu va nkarhi wa sweswi na va  rixaka leri taka va ta vuyeriwa, hikwalaho ka magoza yo ringanela ya  nawu na man'wana magoza.

Ku nyika ku sungula ku tirha ka mfanelo  ya mbango wa vumbiwa na xilaveko xa mafambiselo ya mbango ya kahle  na nhluvukiso wa nkarhi woleha, DFFE hi nkarhi yi tumbuluxile rimba  leri heleleke ra nawu/vulawuri. Rimba leri ra vulawuri ri na milawu ya palamende (milawu ya mbango), swinawana, tipholisi, mitolovelo na mimpimo, na switirho swin'wana swa vulawuri leswi kongomisiweke eka ku tlakusa maendlelo ya kahle ya  mafambiselo ya mbango ku endlela ku sirhelela na ku hlayisa mbango leswaku vanhu va rixaka ra sweswi na ra  nkarhi lowutaka va ta vuyeriwa.

Hi ku engetela eka nhluvukiso, nsimeko na mpfuxeto lowu yaka emahlweni wa rimba ra vulawuri leri nga eku hluvukeni hi katsongotsongo ra mafambiselo ya mbango ya kahle, minghenelelo yin'wana ya nkoka ya mafambiselo ya mbango hi DFFE yi katsa ku lemukisa vanhu hi timhaka ta nkoka ta mbango na ku tlakusa mfuwo wa vugingirikela mbango eka vaakatiko va ntolovelo, ku aka vuswikoti eka xiyenege, na ku tumbuluxa na ku tiyisisa vutirhisani bya rixaka, bya xifundza na bya misava hinkwayo ku ololoxa mitlhontlho yo fana ya swa mbango.

Xivono xa nkarhi woleha xa DFFE i ku va na  “vaakatiko vo humelela no va na ndzingano lava hanyaka hi kurhula na switirhisiwa swa hina swa ntumbuluko”, tanihileswii hlamuseriweke eka nkunguhato wa hina wa matirhelo ya nkarhi wa le xikarhi. Ku seketela ku fikeleriwa ka xivono lexi, DFFE yi kombisile swikongomelo swa ntlhanu swa xitirateji, hi ndlela leyi:

• Xiave xa mbango eka  ikhonomi xi antswisiwile;
• Nhlangano wa swa mbango/swa  ikholoji wu hlayisiwile na ku va wu  tlakusiwile;
• Cinco wa vanhu eka miganga ya hina;
• Kungu ra misava hinkwayo ri kuceteriwile naswona timfanelo ti fikeleriwile; na
• Ndzawulo ya vuswikoti no humelela.
  
  

DFFE yi vumbiwile hi minongonoko ya kaye ya mpimanyeto. Nongonoko wun'wana na wun'wana wu landzelela tlawa wa mimbuyelo ya xitirateji leyi kombisiweke, leyi kongomisiweke eka ku fikelela vutinyiketi bya DFFE eka nkunguhato wa matirhelo wa ntlhanu wa malembe na ku humelela hi ku landzelelana ehenhla ka ku tekela enhlokweni xivono xa nkarhi woleha xa DFFE..

Minongonoko, Swikongomelo Na Mimbuyelo Ya Switirateji

Nongonoko wa  1: Vulawuri 

• Xikongomelo: Ku nyika vurhangeri bya xitirateji, mafambiselo na vukorhokeri bya nseketelo eka ndzawulo
• Mimbuyelo ya Xitirateji:
  
  • Mafambiselo lamanene na nandzelelo wa swilaveko swa nawu na vuswikoti bya mafambiselo ya swa mali
  • Xiave lexi  antswisiweke eka cinco wa ikhonomi ya vanhu na ku nyika matimba vaaki lava khale a va tsan'wiwa.
  • Vatirhi lava nga na swikili swo ringanela na vuswikoti lava cinciweke na lava nga vayimeri va rixaka ra Afrika Dzonga na demogirafiki ya rimbewu.
  • Vuswikoti lebyi antswisiweke bya xiyenge xo thola

Nongonoko wa  2: Nandzelelo wa Milawu na Nandzeleriso wa Xiyenge

• Xikongomelo: Ku tlakusa nhluvukiso wa ndlela leyi kotekaka  na sisiteme yo nyika tilayisense leyi nga ta tlakusa nsindziso na nandzelelo wa swilaveko, na ku tiyisisa ntirhisano wa matirhelo ya xiyenge.

• Mimbuyelo ya Xitirateji:
  
  • Nandzelelo wa milawu ya mbango lowu antswisiweke naswona mixungeto ya  swa mbango yi  hungutiwile.
  • Marimba ya vulawuri lama fambelanisiweke ya swa mbango, tisisiteme, switirho na switirhisiwa
  • Vuswikoti lebyi antswisiweke bya xiyenge xo thola

Nongonoko wa  3: Malwandle na Tibuwa

• Xikongomelo: Ku tlakusa, lawula na ku nyika vurhangeri bya xitirateji eka malwandle na nhlayiso wa tindhawu ta le ribuweni ra lwandle.
• Mimbuyelo ya Xitirateji:
  
  • Swichaviso eka nhlangano wa swa mbango wu lawuriwile na ikhososoteme yi hlayisiwile
  • Vutivi lebyi tiyisisiweke, sayense na nhlangano wa pholisi

Nongonoko wa 4: Cinco wa Tlayimeti, Nkoka wa Moya na Nhluvukiso wa Nkarhi Woleha

• Xikongomelo: Ku rhangela, tlakusa kondletela, tivisa, landzelerisa na ku pfuxeta ntolovelo  wa nhlayiseko wa swa mbango, ku humesiwa  ka khaboni hi xiyimo xa le hansi, na vuswikoti byo hlamula eka tlayimeti na nkoka wa moya eka rendzo ra Afrika Dzonga  ro ya eka nhluvukiso wa nkarhi woleha.
• Mimbuyelo ya Xitirateji:
  
  • Rendzo ra kahle ro ya eka ikhonomi ya khaboni ya le hansi na vaakatiko va vuswikoti byo hlamula eka tlayimeti
  • Mixungeto eka  nkoka wa mbango na rihanyu ra vanhu yi hungutiwile
  • Ntirhisano wa matiko ya le handle wu seketela swilo swa nkoka swa  nhluvukiso wa nkarhi woleha wa mbango wa Afrika Dzonga.

Nongonoko wa  5: Bayodayivhesiti na Nhlayiso 

• Xikongomelo: Ku tiyisisa vulawuri  na ku fambisiwa ka bayodayivhesiti, timhaka ta ndzhaka na nhlayiso  hi ndlela leyi  kondletelaka nkulo na nhluvukiso wa ikhonomi wa nkarhi woleha.
• Mimbuyelo ya Xitirateji:
  
  • Tiikhosisiteme ti hlayisiwile, lawuriwile na ku va ti tirhisiwile hi ndlela yo hlayiseka
  • Mixungeto ya swa bayodayivhesiti yi hungutiwile
  • Mfikelelo lowu antswisiweke, avelano wa swipfuno wa kahle no ringana

 Nongonoko wa  6: Minongonoko ya swa Mbango

• Xikongomelo: Ku simeka nongonoko lowu ndlandlamuxiweke wa mitirho ya mfumo na tiphurojeke ta ikhonomi yo pfumala mixungeto ya mbango eka xiyenge xa swa mbango.
• Mimbuyelo ya Xitirateji:
  
  • Mitirho yotala ya kahle yi tumbuluxiwile no va yi hlayisiwile, na ku veka eka xiyimo xosungula vantshwa, vavasati na vanhu lava tsoniweke.
  • Tiikhosisiteme ti pfuxetiwile no va ti lawuriwile
  • Mafambiselo ya ndzilo lama hlanganisiweke
  • Switirhisiwa, cinco na hunguto wa mixungeto ya timhangu
  • Vuswikoti lebyi antswisiweke bya xiyenge xo thola

Nongonoko wa  7: Tikhemikali na Mafambiselo ya Thyaka

• Xikongomelo: Ku lawula no tiyisisa leswaku tikhemikali na tipholisi ta mafambiselo ya thyaka na milawu swa simekiwa no boheleriwa hi ku landzelela swilaveko swa tikhemikali na mimpfumelelo ya mafambiselo ya thyaka, swileriso na mintwanano.
• Mimbuyelo ya Xitirateji:
  
  • Mixungeto eka  nkoka wa mbango na rihanyu ra vanhu yi hungutiwile
  • Xiphemu xa mfumo wa muganga lexi nga na vuswikoti byo ringanela lexi kotaka ku tirha mitirho ya xona ya mafambiselo ya mbango hi Ndlela yo humelela.

Nongonoko wa  8: Mafambiselo ya Swihlahla

• Xikongomelo: Ku hluvukisa no kondletela ku simekiwa ka tipholisi na minongonoko leyi kongomisiweke ku tiyisisa ku lawuriwa ka swihlahla, ku tirhisiwa nkarhi woleha na nsirhelelo wa misava na mati, na mafambiselo ya mixungeto ya swa vurimi na timhangu.
• Mimbuyelo ya Xitirateji:
  
  • Ntshovelo wa nkarhi woleha wa swihlahla swa mfumo
  • Xiyenge xa swihlahla lexi cinciweke hi ku fambisana na kungu leri heleleke ra migingiriko
  • Swihlahla swa xintu swi fambisiwile hi ndlela yo hlayiseka na ku va leswi lawuriweke
  • Swichaviso eka nkoka wa mbango na rihanyu ra vanhu swi hungutiwile

Nongonoko wa  9: Mafambiselo ya swa Tihlampfi

• Xikongomelo: Ku tiyisisa nhlayiseko, ntirhiso na mfikelelo eka switirhisiwa swa le lwandle  leswi hanyaka hikwalaho ka mafambiselo yo antswisiwa na swinawana.
• Mimbuyelo ya Xitirateji: 
  
  • Rimba ra vulawuri leri hetisekeke na leri kotekaka ra mafambiselo na nhluvukiso wa switirhisiwa swa le lwandle na switirhisiwa swa mati yo tenga ( malwandle, tibuwa, milambu na madamu)
  • Xiyenge xa vurimi bya swa le matini na swa tihlampfi lexi fambisiwaka hi ndlela ya kahle   lexi hlayisaka no antswisa nkulo wa ikhonomi na nhluvukiso
  • Swiyimo swa ikhonomi ya vanhu swa vaaki lava phasaka tihlampfi swi antswisiwile